Badania przesiewowe dzieci i młodzieży – jak przebiegają?

Jak wygląda badanie bilansowe? 

Terminy badań profilaktycznych są określone ustawowo i są świadczeniami gwarantowanymi w ramach podstawowej opieki zdrowotnej. Obejmują: 

• ocenę pielęgniarską,  
• wywiad z rodzicem, 
• badanie lekarskie.   

Bilans zdrowia rozpoczyna się wizytą pielęgniarską. Ocena pielęgniarska dla dzieci szkolnych odbywa się w gabinecie pielęgniarki lub higienistki szkolnej. W ramach takiej wizyty pielęgniarka dokonuje pomiarów masy i wzrostu oraz oblicza odpowiedni dla wieku centyl wymierzonych wartości i BMI. Pielęgniarka ocenia orientacyjnie układ ruchu, postawę i kręgosłup. W ramach wizyty u higienistki lub pielęgniarki u dzieci ocenia się także ostrość wzroku – wykonuje się to za pomocą przesiewowego testu na tak zwanych tablicach Snellena, czyli tablicach z różnej wielkości literami, cyframi lub symbolami. Dodatkowo w czasie bilansu pielęgniarskiego dzieci mają mierzone ciśnienie tętnicze krwi.  

Po uzupełnieniu karty bilansu przez pielęgniarkę przychodzi czas na rodzica. Opiekunowie wypełniają wywiad dotyczący schorzeń przewlekłych, przyjmowanych leków, alergii i obserwowanych niepokojących objawów. Dokładne i rzetelne wypełnienie tej części bilansu pozwala na wnikliwszą ocenę przez lekarza rodzinnego lub pediatrę.  

Bilans dziecka – co ocenia lekarz? 

Badanie lekarskie w ramach bilansu zdrowia obejmuje przeanalizowanie oceny pielęgniarskiej i wywiadu rodzicielskiego oraz kompleksową ocenę rozwoju psychoruchowego dziecka i ocenę poszczególnych narządów i układów. Jest niejako podsumowaniem obu wcześniejszych etapów. 

W badaniu lekarskim zawiera się ocena układu ruchu, postawy, wzrostu i masy ciała. Każda nieprawidłowość w tym zakresie powinna skutkować określonym działaniem.  

Wzrost 

W razie stwierdzenia niedoboru wzrostu należy określić oczekiwany wzrost wyliczany na podstawie wzrostu obojga rodziców oraz ocenić dynamikę wzrastania. Najbardziej niepokojące jest zahamowanie wzrastania, czyli coś, co na siatce centylowej będzie wyglądało jak odchylanie się krzywej wzrostowej w dół w stosunku do kanału centylowego, a najprościej mówiąc, jest to zwolnienie tempa rośnięcia w porównaniu do oczekiwanego w danym wieku. Zahamowanie wzrastania jest częstą manifestacją chorób przewlekłych, jak zaburzenia hormonalne, choroby nerek, tarczycy czy na przykład celiakia, które początkowo mogą być pozornie bezobjawowe.  

Masa ciała 

Zupełnie innym, ale równie częstym, jeśli nie częstszym problemem, jest nadmiar masy ciała. W tym przypadku rzadko przyczyna leży po stronie choroby. Zdecydowanie częściej przyczyną nadmiaru masy ciała są nieprawidłowe nawyki żywieniowe i zbyt mała aktywność fizyczna. Rola lekarza w takiej sytuacji polega na poradnictwie w zakresie prawidłowego zbilansowania diety i doboru rodzaju aktywności fizycznej, a potem na monitorowaniu efektów. Dopiero brak efektów w redukcji masy ciała powinien być wskazaniem do poszerzenia diagnostyki i poszukiwania przyczyn chorobowych.  

Postawa 

W ocenie wady postawy bardzo ważne jest zwrócenie uwagi na: 

• krzywizny kręgosłupa,  
• ustawienie kończyn,  
• ich długość,  
• wysklepienie stóp.  

Niezauważone w odpowiednim momencie mogą dawać odległe skutki w postaci bóli kręgosłupa, bóli głowy, zwyrodnienia stawów itp. 

Układ sercowo-naczyniowy i oddechowy 

Badanie osłuchowe ma za zadanie wyłapać ewentualne nowo powstałe szmery nad sercem, arytmie i inne nieprawidłowości zarówno w układzie oddechowym, jak i sercowo-naczyniowym, tak aby w razie potrzeby skierować dziecko do poszerzenia diagnostyki kardiologicznej lub pulmonologicznej.  

Dojrzewanie płciowe 

Bardzo ważnym elementem oceny zdrowia na bilansie jest ocena dojrzewania płciowego w specjalnej skali, tak zwanej skali Tannera. Zbyt szybkie, jak i opóźnione dojrzewanie jest niepokojące i może być spowodowane skomplikowanymi zaburzeniami hormonalnymi i najczęściej wymaga oceny endokrynologa. W skali Tannera pod uwagę brane są: 

• owłosienie pachowe,  
• owłosienie łonowe,  
• wielkość piersi u dziewcząt, 
• objętość jąder u chłopców.  

Uzębienie 

Pediatra lub lekarz rodzinny ocenia także uzębienie, a w razie potrzeby kieruje dziecko na leczenie stomatologiczne lub ortodontyczne. 

Lekarz bada dziecko kompleksowo. Ocenia skórę, brzuch oczy, uszy, gardło, a w razie nieprawidłowości zleca dodatkowe badania lub konsultacje. Ważnym elementem jest także ocena gotowości dziecka do uprawiania sportu, a u starszych dzieci także ewentualne ograniczenia zdrowotne do nauki zawodu.  

Regularnie wykonywane bilanse zdrowia są szansą na szybkie wykrywanie nieprawidłowości i zapobieganie powikłaniom chorób, zanim zdążą zaburzyć prawidłowy rozwój dziecka.