Gesty GORA, czyli wspomaganie zaburzonej kinestezji artykulacyjnej

Kinestezja artykulacyjna – co to takiego? 

Kinestezja artykulacyjna to czucie ułożenia narządów artykulacyjnych w trakcie mówienia. Nie jest to taka prosta sprawa, bowiem narządy artykulacyjne to nie tylko język, ale też wargi, podniebienie miękkie czy policzki. Z kolei narządy te składają się z mięśni, o których pracy zawiaduje mózg, wysyłając do nich impulsy. Jeżeli cokolwiek zakłóci relację mózg-mięśnie-narząd, pojawią się trudności w mówieniu. W takiej sytuacji dziecko może zamieniać głoski, zniekształcać je, mimo że jego słuch fonemowy (a więc odróżnianie od siebie głosek) działa prawidłowo. Mały pacjent ma kłopot ze znalezieniem odpowiedniego miejsca ułożenia warg, języka i innych narządów mowy do wypowiedzenia konkretnego dźwięku.

Trening kinestezji artykulacyjnej polega głównie na wielokrotnym powtarzaniu konkretnego dźwięku z właściwym dla niego ułożeniem narządów artykulacyjnych, co dla dziecka może być nudne i mało atrakcyjne. I tu właśnie podczas terapii logopedycznej na scenę wchodzą gesty GORA. 

Gesty GORA – co warto wiedzieć? 

Gesty Obrazujące Ruchy Artykulatorów (w skrócie GORA) to metoda wspomagająca między innymi  terapię dzieci z zaburzeniami kinestezji artykulacyjnej. Metodę gestów GORA opracowano w Warszawie w Centrum Mowy i Ruchu ELF. Wprowadzenie ich do terapii logopedycznej znacznie przyspiesza wywoływanie głosek oraz trenuje kinestezję artykulacyjną, ponieważ pomaga dziecku w znalezieniu odpowiedniego miejsca ułożenia artykulatorów i wypowiedzenia konkretnej głoski. Warto zaznaczyć istnienie ścisłego związku między ruchem rąk a mową, ponieważ ośrodki mózgowe odpowiedzialne za te ruchy leżą w bliskim sąsiedztwie, pobudzając się i aktywizując, stąd zależność między motoryką ręki i motoryką narządów związanych z mówieniem.  

GORA są ruchami rąk, których zadaniem jest obrazowe wspomaganie miejsca i sposobu wypowiadania głosek. Wizualizacja pracy narządów artykulacyjnych szybko zapada w pamięć, szczególnie u dzieci, należących do grupy wzrokowców. Odpowiednie ruchy rąk, a także głośna i wyraźna mowa terapeuty umożliwia dziecku prawidłową artykulację oraz różnicowanie głosek dźwięcznych, trwałych lub tych, których wypowiedzenie wymaga np. mocnego zbliżenie do siebie artykulatorów. Gesty GORA z powodzeniem są stosowane także w przypadku dzieci z deficytami uwagi, pamięci słuchowej, z mową skandowaną.  

Jak się wprowadza gesty GORA do terapii logopedycznej? 

Zastosowanie gestów GORA powinno być przeprowadzone pewnymi etapami, związanymi z rozwojem mowy. Początkowo wprowadza się gesty obrazujące realizację spółgłosek, łącząc je z samogłoskami (a, e, i, o, u, y): głoski wargowe bezdźwięczne, a dopiero po ich opanowaniu głoski dźwięczne. Następnie wprowadza się łączenie sylab w wyrazy, początkowo te same sylaby np. baba, mama, a dopiero potem wyrazy zbudowane z dwóch różnych sylab np. buty. Po opanowaniu tego etapu rozpoczyna się pracę na wyrazach trzysylabowych, a później proste zdania. Po opanowaniu wszystkich etapów terapeuta zaczyna wycofywać się ze wspomagania gestami.  

Warto pamiętać, że dziecko NIE musi podczas zajęć powtarzać gestów po logopedzie. Ważne jest, aby gest wykonywany przez logopedę był przez dziecko zauważony, odczytany i wykonany podczas realizacji ćwiczonej głoski. 

Gesty GORA wspomaga się również znakiem graficznym konkretnej (ćwiczonej) głoski, co pozwala dziecku kojarzyć głoskę z ułożeniem narządów artykulacyjnych.  

Przykłady gestów GORA 

• głoska m – palec wskazujący ułożony jest poziomo pod dolną wargą, wykonuje się nim subtelny ruch domykania ust, następnie podczas wymowy głoski kciuk dotyka skrzydełka nosa, wskazując sonorność; 
• głoska c – na wysokości ust, złączony kciuk i palec wskazujący (chwyt pęsetowy) ułożone są poziomo; następnie wykonuje się szybki ruch rozdzielający palce i oddalający rękę od twarzy; 
• głoska dz – na wysokości ust w poziomie są ułożone kciuk wraz z palcem wskazującym (złączone jak przy głosce c); następnie wykonuje się ruch rozdzielający palce i odsuwa się rękę od twarzy, a wolną dłoń przykłada się na wysokość krtani, wskazując dźwięczność głoski. 

Z przeprowadzonych badań i obserwacji terapeutów wykorzystujących w pracy Gesty Obrazujące Ruchy Artykulatorów wynika, że metoda ta jest wysoce skuteczna. Jej zastosowanie znacznie przyspiesza opanowanie prawidłowej wymowy poszczególnych głosek i stabilizację ruchów wykonywanych przez narządy artykulacyjne podczas mówienia. 

Źródła: 

• G. Lorens, A. Jakóbiak, Gesty Gora [w:] Forum Logopedy, styczeń 2015 (nr 5). 
• U.Z. Parol, Dziecko z niedokształceniem mowy, WSiP, Warszawa 1989.