Mózgowe porażenie dziecięce – przyczyny, objawy, terapia

Czym jest mózgowe porażenie dziecięce?

Mózgowe porażenie dziecięce zostało po raz pierwszy opisane przez dr. Little’a, angielskiego ortopedę. W opisie schorzenia uwzględnił on zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego (OUN) i problemy, jakie miały miejsce podczas porodu. Stąd też możemy się spotkać z określeniem mózgowego porażenia dziecięcego jako zespołem Little’a.

Po raz pierwszy w historii termin mózgowe porażenie dziecięce został użyty w 1888 roku przez Oslera. Istnieje wiele zbliżonych do siebie definicji MPD, które zgodnie twierdzą, że mózgowe porażenie dziecięce to zespół wielu różnorodnych objawów zaburzeń, związanych z napięciem mięśniowym i ruchem, powstałych na skutek uszkodzeń mózgu w trakcie porodu lub w okresie okołoporodowym.

Przyczyny mózgowego porażenia dziecięcego

Uszkodzenia mózgu niosą ze sobą wiele przykrych skutków, które są zależne od miejsca i rozległości uszkodzenia. Nie ma dwóch takich samych przypadków MPD.
Główne przyczyny zespołu Little’a:

• niedotlenienie dziecka podczas porodu,
• uszkodzenia neuronu ruchowego,
• procesy zapalne,
• wylewy śródczaszkowe,
• hiperbilirubinemia – zbyt duże stężenie bilirubiny we krwi,
• wcześniactwo,
• czynniki wpływające na dziecko w życiu płodowym – choroby matki, urazy brzucha, wypadki (np. samochodowe), leki i substancje toksyczne, używki, zaburzenia metaboliczne,
• czynniki oddziałujące po urodzeniu dziecka – niedotlenienie po urodzeniu, zapalenie opon mózgowych, urazy mózgu, silna żółtaczka noworodkowa.

Spośród wyżej wymienionych, najczęstszą przyczyną mózgowego porażenia dziecięcego są krwawienia śródczaszkowe, niedokrwienie i niedotlenienie mózgu.

Na przestrzeni lat i dokładnych obserwacji, stworzono klasyfikację mózgowego porażenia dziecięcego, w których uwzględniono między innymi, miejsce występujących niedowładów i rodzaj napięcia mięśniowego.

Klasyfikacja według Ingrama

Inną, dość prostą klasyfikacją jest ta, stworzona przez Wyszyńską (1987), zgodnie z zakresem i umiejscowieniem porażenia:

• monoplegia – porażona jest tylko jedna kończyna górna lub dolna,
• hemiplegia – porażenie obu kończyn (ręki i nogi) po tej samej stronie ciała,
• triplegia – porażone są trzy kończyny,
• diplegia – obustronny symetryczny niedowład (zazwyczaj dotyczy kończyn dolnych),
• paraplegia – porażenie tylko kończyn dolnych,
• quadriplegia – porażone są wszystkie kończyny w różnym stopniu.

Jakie są pierwsze objawy mózgowego porażenia dziecięcego?

Noworodki narażone na ryzyko ciążowo-porodowe są ściśle obserwowane przez lekarzy, ponieważ już w pierwszych dniach życia mogą ujawnić się nieprawidłowości rozwojowe. Należą do nich:

• reakcje kurczowe grup mięśniowych,
• drżenie kończyn,
• asymetria ciała i ułożenia kończyn,
• kręcz szyi – przymusowe ustawianie głowy w przechyleniu do boku, z jednoczesnym skrętem jej w przeciwnym kierunku,
• odruchy patologiczne,
• krzyżowanie kończyn dolnych, przywiedzeniowe ustawienie bioder i zgięciowe kolan,
• przetrwałe odruchy fizjologiczne,
• przykurcze.

Inne objawy pomocnicze, jakie można obserwować przy stawianiu diagnozy MPD to:

• brak reakcji  lub nadmierna reakcja na bodźce,
• zaburzenia czucia,
• nieskoordynowane ruchy gałek ocznych,
• trudności w połykaniu,
• odgięciowe ułożenie noworodka.

Funkcjonowanie dzieci i osób dorosłych z mózgowym porażeniem dziecięcym

Nie sposób opisać jednoznacznie, jak funkcjonują dzieci i dorosłe osoby z MPD. Dzieje się tak, ponieważ każdy przypadek jest inny i przedstawia charakterystyczne dla siebie cechy, w zależności od uszkodzeń. Osoby dotknięte mózgowym porażeniem przejawiają zaburzenia ruchowe w różnym stopniu, którym towarzyszą dodatkowe dysfunkcje. To od stopnia uszkodzenia centralnego układu nerwowego zależy zakres ruchomości pacjenta. Obrazuje to tabela z klasyfikacją stworzoną przez Katarzynę Kubanek, na podstawie Zabłockiego (1998).

Zaburzenia mowy występujące u dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym

Według badań 50% przypadków pacjentów z mózgowym porażeniem dziecięcym towarzyszą zaburzenia mowy. Ma to ścisły związek z uszkodzonymi strukturami mózgowymi, odpowiadającymi za ruchomość narządów artykulacyjnych. Zaburzenia te dotyczą zarówno napięcia mięśni twarzy, jak i nieprawidłowej pracy podniebienia miękkiego, krtani, języka czy gardła. W zależności od rodzaju nieprawidłowości są one mniej lub bardziej widoczne i przyczyniają się do powstania problemów, które następują wraz z rozwojem dziecka. Mogą ujawnić się pod postacią zaburzeń połykania, żucia, ssania czy gryzienia.

Mowa dziecka z mózgowym porażeniem dziecięcym w dużej mierze zależy także od stopnia niepełnosprawności umysłowej. Nawet jeśli narządy mowne nie uległy uszkodzeniom (np. w postaci paraliżu języka lub warg), to na rozwój mowy będzie miał ogromny wpływ uszkodzony np. narząd słuchu. U mówiących dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym zauważa się:

• mały zasób słownictwa czynnego i biernego,
• zaburzenia rozumienia,
• nieprawidłową motorykę narządów artykulacyjnych,
• zaburzenia ekspresji słownej,
• zaburzony sens wypowiedzi.

Co uwzględnia terapia logopedyczna dziecka z mózgowym porażeniem dziecięcym?

U dzieci z MPD, posługujących się mową, przede wszystkim usprawnia się:

• oddech,
• pracę narządów artykulacyjnych,
• fonację,
• połykanie, ssanie, żucie,
• synchronizację oddechowo-fonacyjno-artykulacyjną,
• obniżenie napięcia mięśniowego.

Zaś u dzieci, u których mowa się nie wykształciła, zadaniem logopedy jest między innymi wprowadzenie komunikacji zastępczej (alternatywnej), opartej np. na symbolach PCS (Picture Communication Symbols) czy symbolach trójwymiarowych (w przypadku dzieci z głęboką niepełnosprawnością intelektualną).

Mózgowe porażenie dziecięce jest ogromnym wyzwaniem zarówno dla rodziców, jak i całego zespołu terapeutycznego. Warto pamiętać, że wspólnymi siłami i wysiłkiem można wiele zdziałać!

Źródła:

• Mózgowe porażenie dziecięce w teorii i praktyce logopedycznej, katarzyna Kubanek, [w:] Neurologopedia w teorii i praktyce, Wybrane zagadnienia diagnozy i terapii dziecka, J. Skibska, D. Larysz, Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej,
• Z logopedią na ty. Podręczny słownik logopedyczny, Oficyna Wydawnicza Impuls, kraków 2005,
• Podstawy neurologopedii, pod red. T. gałkowskiego, E. Szeląg i G. Jastrzębowskiej, Opole 2005,
• Logopedia, Irena Styczek, PWN, 1983,
• Mózgowe porażenie dziecięce, Michałowicz M., [w:] „Mózgowe porażenie dziecięce. Problemy mowy”, red. H. Mierzejewska, M. Przybysz – Piwkowa, Warszawa, 1997.