Wybiórcze jedzenie u dzieci – problem oralno-motoryczny czy zaburzenia SI?

Czy posiłek to dla każdego przyjemność?

Jedzenie, szczególnie potraw, które lubimy, jest dla nas przyjemnością. Ślinianki zaczynają pracować na samą myśl o smaku idealnie wysmażonego schabowego lub doprawionej zapiekanki. Nierzadko mówimy, że coś dobrego wprost za nami „chodzi”. Oprócz smaku jedzenia działa też na nas jego wygląd (w tym kształt) i zapach. Ale czy tak jest u wszystkich ludzi? Zdarza się, że dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej spożywanie posiłków traktują dosłownie jako torturę. Coraz częściej do gabinetów integracji sensorycznej oraz gabinetów logopedycznych przychodzą dzieci z mocno sprecyzowanym, a jednocześnie ograniczonym jadłospisem. Znajdują się w nim pojedyncze produkty i nie ma tu mowy o żadnym urozmaiceniu diety. W takich przypadkach można podejrzewać wybiórcze jedzenie u dzieci.

Czym jest wybiórcze jedzenie u dzieci?

Wybiórcze jedzenie u dzieci to wzorzec niecodziennych zachowań, polegających na odmawianiu przez dziecko jedzenia tych pokarmów, których z jakichś powodów nie lubi. Dziecko ma zamiast tego swoje własne preferencje i wybiera np. pokarmy w formie płynnej, półpłynnej, o konkretnym kształcie, kolorze czy zapachu. Próba nakłonienia dziecka do zjedzenia czegoś nowego, równie (według nas) smacznego, ale innego niż zazwyczaj, kończy się płaczem, wypluwaniem, a nawet zdenerwowaniem czy wymiotami.

Zmysły a czynność jedzenia

Być może nie zdajemy sobie z tego sprawy, ale w trakcie jedzenia aktywne są nasze wszystkie zmysły – smak, słuch, węch, dotyk i wzrok:

• smak – związany z jamą ustną, a głównie z językiem bogatym w receptory smakowe, rejestruje cząsteczki chemiczne pożywienia, dostarcza informacji, czy dana potrawa nam smakuje i jaki ma smak; ma też związek naszymi preferencjami smakowymi – słodkie, gorzkie, kwaśne, słone, a także umami (smak umami został uznany w 2000 roku, a dotyczy pokarmów bogatych w białko (np. mięso), sery pleśniowe, wodorosty, a także sos sojowy);
• słuch – w trakcie jedzenia słyszymy np. chrupanie, uderzanie zębów o siebie nawzajem, zgrzytanie, a także dźwięk, który wydaje widelec, nóż i łyżka podczas nabijania czy krojenia pokarmu;
• węch – zapach jedzenia często świadczy o tym, czy dana potrawa będzie nam smakować; ostry zapach może nas odrzucić, a innych przyciągać, słodki zapach może mdlić, a innych zachęcać do jedzenia,
• dotyk – w trakcie jedzenia pokarmu czujemy, oprócz smaku, jego konsystencję – pokarm może być płynny, twardy, a czasem śliski lub chrupiący;
• wzrok – ładnie przyrządzone danie samo się prosi o spożycie, zaś pokarm o dziwnej barwie lub konsystencji może wywołać różne skojarzenia i reakcje mimo walorów smakowych. Dużą rolę odgrywa w potrawie jej kolorystyka – czasem dodajemy do posiłku listek sałaty, ponieważ brakuje w nim czegoś zielonego, a z nim całość „lepiej wygląda”.

Dzieci z wybiórczością jedzenia mogą nie lubić pewnych pokarmów ze względu na ich kolor. Podobnie jest z fakturą jedzenia, jego konsystencją i zapachem. Zdarza się, że nadwrażliwe dzieci wolą jeść same, ponieważ nie towarzyszą im wtedy odgłosy jedzenia innych osób (przełykanie, siorbanie, mlaskanie, odgryzanie i gryzienie), które mogą wywołać wręcz wymioty. Ponadto dzieci z nadwrażliwością często nie spożywają niektórych produktów z powodu, np. obawy przed zakrztuszeniem.

Zaburzenia zmysłowe a trudności w jedzeniu

Na przestrzeni lat dokonano wielu badań, które jasno wskazują, że:

• głównym systemem sensorycznym jest system przedsionkowy, mający wielki udział w integracji i przekazywaniu wrażeń zmysłowych do mózgu. Innym, równie ważnym zmysłem jest zmysł proprioceptywny, odpowiedzialny za zmianę pozycji ciała i ruch. W przypadku nieprawidłowego funkcjonowania tego zmysłu dziecko może preferować pokarmy, które trzeba żuć i mocno gryźć.
• Przy zaburzonej pracy zmysłu (systemu) dotyku, dzieciom trudno przestawić się z matczynego mleka (lub mleka zastępczego) na pokarmy o gęstszej i bardziej stałej konsystencji.
• Zaburzona praca zmysłu powonienia może doprowadzić do:

• silnej reakcji na intensywne zapachy (w przypadku nadwrażliwości węchowej),
• jedzenia pokarmów o bardzo intensywnym zapachu i smaku (w przypadku podwrażliwości).

• Zaburzony system wzrokowy – wybieranie jedzenia według koloru i kształtu, a także konsystencji. Ponadto dzieci mogą mieć kłopot z przyjmowaniem odpowiedniej pozycji w trakcie jedzenia, co ma silny związek z układem przedsionkowym i proprioceptywnym.
• Zaburzony system słuchowy – dźwięki wydawane podczas jedzenia mogą być dużym problemem dla dziecka, szczególnie nadwrażliwego.

Zaburzenia integracji sensorycznej czy inne problemy?

Aby móc stwierdzić, że dziecko cierpi na zaburzenia integracji sensorycznej, należy najpierw wykluczyć inne czynniki, takie jak:

• problemy przewodu pokarmowego – dziecko czuje się źle po zjedzeniu konkretnego pokarmu, stąd niechęć do jego spożywania,
• anoreksja dziecięca,
• nieprawidłowa budowa jamy ustnej, nosogardzieli, krtani,
• zaburzenia metaboliczne,
• alergie pokarmowe,
• zaburzenia neurologiczne.

Jeżeli u badanego dziecka, u którego podejrzewamy wybiórczość pokarmową, wykluczy się zaburzenia integracji sensorycznej, należy dokładnie przyjrzeć się budowie anatomicznej jego jamy ustnej. Być może to w niej tkwi problem.

Problemy oralno-motoryczne

Niektóre dzieci nie chcą jeść konkretnych pokarmów, ponieważ ich jama ustna nie jest do tego jeszcze przystosowana lub ich umiejętności oralno-motoryczne nie są na tyle rozwinięte, aby mogły sobie poradzić z danym pokarmem. W trakcie jedzenia biorą udział:

• żuchwa,
• zęby,
• język,
• policzki,
• ślinianki,
• gardło wraz z przełykiem,
• mięśnie.

Ich współpraca musi być dobrze skoordynowana, aby dziecko mogło stworzyć kęs pokarmu, czyli bolus. W przypadku braku współpracy dziecko może odgryzać zbyt duże kęsy, dławić się, nie być w stanie pogryźć lub połknąć kęsa, co też może być powodem zadławienia.

Inne objawy wybiórczości jedzenia u dzieci

Wśród innych objawów wybiórczości jedzenia można spotkać:

• niechęć dziecka do samodzielnego spożywania pokarmu,
• problemy z odgryzaniem, przeżuwaniem i połykaniem pokarmu,
• zdenerwowanie,
• długi czas spożywania posiłku,
• zabawę jedzeniem.

Warto pamiętać, że każdy z nas jest inny i niepowtarzalny. Podobnie jest z naszymi preferencjami żywieniowymi, które nie zawsze świadczą o obecności zaburzeń. W razie wątpliwości warto jednak skonsultować się z logopedą lub specjalistą integracji sensorycznej.