Sztuczne barwniki w żywności – czy są szkodliwe?
W odróżnieniu od barwników naturalnych sztuczne barwniki nadają produktom wyrazistą barwę, są łatwiejsze w użyciu oraz tańsze, jednak stwarzają większe zagrożenie dla zdrowia. Warunkiem dopuszczenia sztucznych barwników jest ich przebadanie oraz stwierdzenie nieszkodliwości. Aby były nieszkodliwe oraz czyste, nie mogą zawierać metali ciężkich oraz związków toksycznych, tj. fenoli, amin czy naftoli. Lista dopuszczalnych barwników wciąż jest sukcesywnie skracana z powodu ich szkodliwości.
Rodzaje barwników syntetycznych
Większość barwników syntetycznych należy do grupy azowej, które w strukturze mają dwie połączone cząsteczki azotu (–N=N-). Barwniki azowe niosą ze sobą ryzyka dla zdrowia ze względu na muta- oraz kancerogenność. Najpowszechniej stosowanymi, a zarazem najbardziej niebezpiecznymi dla zdrowia sztucznymi barwnikami są:
E 102 – tetrazyna | E 104 – żółcień chinolinowa |
E 110 – żółć pomarańczowa | E 122 – azorubina |
E 123 – amarant | E 124 – czerwień koszenilowa |
E 127 – erytrozyna | E 131 – błękit patentowy |
E 133 – błękit brylantowy | E 142 – zieleń brylantowa |
E 154 – brąz FK |
Tetrazyna – barwnik ten jest szczególnie niebezpieczny dla astmatyków ze względu na zawartość histaminy. Nie jest również polecany kobietom w ciąży, gdyż wywołuje skurcze macicy. W przypadku dzieci może powodować zaburzenia koncentracji, nadpobudliwość, a nawet ADHD. Jest alergenem wywołującym pokrzywkę, swędzenie oraz katar sienny. Najwięcej tego barwnika znajdziemy w oranżadach, dżemach, musztardach, sztucznym miodzie, zupach i deserach w proszku.
Żółcień chinolinowa – również wywołuje stany alergiczne, tj. pokrzywkę, swędzenie, astmę, a u dzieci nadpobudliwość. Nie zaleca się spożywania tego barwnika przez osoby uczulone na aspirynę. Barwnik jest zakazany w Stanach Zjednoczonych i Japonii. Dodaje się go do lodów, galaretek, napojów gazowanych czy cukierków na kaszel.
Żółcień pomarańczowa – to tzw. barwnik azowy, najczęściej dodawany do produktów w proszku, chipsów, konserw, a także do kasz i płatków zbożowych. Żółcień pomarańczowa również jest alergenem i nasila objawy astmy. Po przeprowadzeniu testów dowiedziono, że spożywana w dużych ilościach może powodować raka nerek.
Azorubina – zaliczana do barwników azowych, dodawana do żywności poddanej procesowi fermentacji, a następnie obróbce cieplnej. Barwnik dodawany do różnego rodzaju wyrobów cukierniczych: serników, rolad, a także budyniów, galaretek, cukierków, marcepanu, dżemów. Również po przeprowadzeniu wielu badań uznawany jest za barwnik potencjalnie kancerogenny.
Amarant – barwnik azowy, wykorzystywany głównie przy produkcji kosmetyków – szminek i róży kosmetycznych. Barwnik ten jest wycofany z użycia w żywności, jednak nadal można go znaleźć w takich produktach, jak płatki śniadaniowe, ciasta, galaretki, napoje alkoholowe czy przetwory z czarnej porzeczki. Amarant powoduje nieżyt nosa, może negatywnie wpływać na płodność, pracę nerek i wątroby.
Czerwień koszenilowa – barwnik azowy, dodawany do dżemów, galaretek, zupy pomidorowej, ciast i napojów. Powoduje typowe dla barwników azowych skutki uboczne, np. nadpobudliwość u dzieci. W tabelach dodatków i składników chemicznych widnieje jako związek rakotwórczy. Pamiętajmy, że koszenila i czerwień koszenilowa to dwa różne barwniki.
Erytrozyna – barwnik azowy, zawiera jodynę. Dodawany do kiełbas, ciast w proszku, koktajli. Wykorzystywana również w pastach do zębów, tuszach drukarskich, lekarstwach oraz kosmetykach. Może zakłócać metabolizm jodu i powodować światłowstręt. Niekorzystnie wpływa na wątrobę, serce, płodność oraz żołądek.
Błękit patentowy – barwnik azowy, dostarczany najczęściej jako sól sodowa. Obecnie wycofano go z przemysłu spożywczego, jednak czasami stosowany jest do barwienia lodów oraz słodyczy. Jest stosunkowo drogim barwnikiem, dlatego wykorzystuje się go sporadycznie. Rzadko wykrywa się objawy zatrucia, jednak może powodować nudności, niedociśnienie oraz problemy żołądkowo-jelitowe.
Błękit brylantowy – występuje praktycznie w każdym typie żywności koloru niebieskiego, np. napojach, cukierkach czy deserach. Może wywoływać astmę, pokrzywkę oraz reakcje alergiczne. Powinny unikać go osoby zmagające się z chorobą jelita nadwrażliwego oraz innymi chorobami przewodu pokarmowego. Wycofany z obrotu w Szwajcarii.
Zieleń brylantowa – dodawany jest do groszku konserwowego, serników w proszku, sosu miętowego, galaretek. Znajduje zastosowanie także w przemyśle tekstylnym. W odpowiednich stężeniach barwnik ten nie zagraża zdrowiu, jednak przy zbyt dużych ilościach może powodować astmę, wysypkę, bezsenność, a nawet anemię.
Brąz FK – dodawany jest głównie do produktów rybnych – wędzonych oraz konserw. Jest barwnikiem z grupy azowej, toteż wywołuje działania niepożądane typowe dla tego rodzaju związków.
W dzisiejszych czasach niemal każdy produkt zawiera różnego rodzaju barwniki. Ich dodatek wpływa tylko na poprawienie barwy produktów, a nie przedłuża terminu przydatności ani walorów smakowych. Producenci dodają barwniki, ponieważ konsumenci przy wyborze produktu często sugerują się jego barwą. Ponadto odchodzi się od dodawania barwników naturalnych na rzecz barwników syntetycznych. Wpływa na to łatwość, szybkość i niższe koszty produkcji. Jednak ze względu na niekorzystny wpływ sztucznych barwników na nasze zdrowie, warto zwracać uwagę na skład i jakość kupowanych produktów.
Źródła:
- Waszkiewicz-Robak B.: 2002. Substancje dodatkowe w rynkowych produktach spożywczych. Przemysł Spożywczy, 5, 18-22,
- Rutkowski A.: 2004. Smak i zapach. Przemysł Spożywczy, 5:14-16,
- Warchalewski J.: 1993. Kiedy żywność stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka. Polskie Towarzystwo Technologów Żywności Oddział Wielkopolski. Seria popularnonaukowa nr 10.
