Wzdęcia brzucha i nadmierne gazy – jaką dietę stosować?

Przyczyny wzdęć i gazów jelitowych  

Do najczęstszych przyczyn wzdęć i gazów jelitowych należą: 

• zespół jelita nadwrażliwego, 
• celiakia, 
• nietolerancja laktozy, fruktozy i innych węglowodanów, 
• niewydolność trzustki, 
• gastropareza (zaburzenie opróżniania żołądka, które prowadzi do zalegania pokarmu), 
• cukrzyca, 
• niedoczynność tarczycy, 
• otyłość, 
• twardzina układowa (przewlekła choroba tkanki łącznej, która może przyczyniać się do włóknienia jelit, czego konsekwencją są zaparcia i zespół złego wchłaniania), 
• idiopatyczna rzekoma niedrożność jelit, 
• przerost bakteryjny jelita cienkiego (SIBO), 
• dysbioza jelitowa, 
• zaparcia stolca, 
• ostre zapalenie żołądka i jelit, 
• nowotwory żołądka, 
• rak jelita grubego, 
• nowotwory jajników, 
• stan po zabiegach chirurgicznych, 
• wodobrzusze, 
• nadwrażliwość trzewna, 
• dyssynergia brzuszno-przeponowa, 
• zaburzenia psychiczne, 
• nadmierne połykanie powietrza (aerofagia), 
• niewłaściwy sposób odżywiania (np. spożywanie ciężkostrawnych potraw, smażonej żywności oraz dużych ilości składników z grupy FODMAP), 
• niektóre leki (np. środki antydepresyjne, leki z grupy blokerów kanału wapniowego). 

Co powinno nas wyraźnie zaniepokoić w sytuacji, gdy często odczuwamy wzdęcia i gazy? 

• Postępująca utrata masy ciała. 
• Krwawienie z odbytu. 
• Ból brzucha. 
• Zmiana częstości oddawania stolca i/lub jego konsystencji. 
• Objawy jelitowe po spożyciu określonych produktów żywnościowych. 
• Nieprawidłowości w ostatnich podstawowych badaniach diagnostycznych. 

Czy dieta może złagodzić wzdęcia brzucha i nadmierne powstawanie gazów? 

Rola terapii dietetycznej w leczeniu omawianych objawów jelitowych jest absolutnie kluczowa i zazwyczaj jest wprowadzana już na samym początku postępowania leczniczego. Głównym celem interwencji żywieniowej jest identyfikacja pokarmów, których pacjent nie toleruje, a tym samym ograniczenie nadmiernej fermentacji niestrawionych resztek pokarmowych. Stąd w pierwszej kolejności wprowadza się dietę lekkostrawną, która znacząco ogranicza spożycie błonnika pokarmowego oraz potraw tłustych, smażonych, wędzonych, peklowanych, jak również żywności o wysokim stopniu przetworzenia (np. słodycze, słone przekąski, dania typu fast food, słodkie napoje gazowane). Jeżeli wspomniana zmiana sposobu odżywiania nie przyniesie wyraźnej poprawy objawów po kilku tygodniach jej stosowania, należy wówczas zaproponować pacjentowi dietę z niską zawartością składników z grupy FODMAP. 

Czym charakteryzuje się dieta low-FODMAP? 

Podstawą diety o małej podaży FODMAP jest istotne ograniczenie spożycia łatwo fermentujących, krótkołańcuchowych węglowodanów, w tym galakto- i fruktooligosacharydów (GOS i FOS), dwucukrów (laktozy), monocukrów (fruktozy) oraz polioli (np. sorbitolu, mannitolu, erytrytolu i ksylitolu).  

Które pokarmy eliminuje się w pierwszej fazie diety low-FODMAP?  

• Owoce (np. jabłka, śliwki, wiśnie, czereśnie, jeżyny, gruszki, brzoskwinie, morele, nektarynki, mango, kaki, liczi, granat, arbuz, grejpfruty, awokado, figi, daktyle, owoce suszone). 
• Warzywa (np. fasola, groch, soczewica, soja i jej przetwory, cebula, czosnek, kapusta, brokuły, karczochy, kalafior, kukurydza, groszek, szparagi, groszek cukrowy, buraki, kapusta, seler, białą część pora, bataty, hummus, kapusta kiszona). 
• Nabiał zawierający laktozę (np. sery twarogowe, serek wiejski, mleko krowie, owcze, kozie, jogurty, maślanki, kefiry, lody). 
• Produkty zbożowe, ziarna, orzechy (np. wszystkie produkty z pszenicy, jęczmienia, żyta oraz orzechy nerkowca, pistacje, mąka migdałowa). 
• Substancje słodzące (np. miód, erytrytol, ksylitol, mannitol, sorbitol, fruktoza, syrop glukozowo-fruktozowy, syrop z agawy, inulina). 
• Inne składniki diety (np. grzyby, gumy do żucia, karob, korzeń cykorii, piwo, wino, rum, słodzone napoje, słodycze, dżemy z owoców jagodowych, marmolady z czarnych porzeczek). 

W jaki sposób działa dieta low-FODMAP? 

Warto podkreślić, że związki z grupy FODMAP cechują się wysoką aktywnością osmotyczną i są jedynie w minimalnym stopniu wchłaniane w jelicie cienkim, dlatego ulegają fermentacji bakteryjnej do krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych w jelicie grubym. Obecnie dobrze wiadomo, że produkty żywnościowe obfitujące w słabo wchłanialne węglowodany zaliczane do grupy FODMAP mogą u niektórych osób: 

• nasilać wytwarzanie gazów jelitowych (wodoru, metanu i dwutlenku węgla),  
• obniżać pH światła jelita grubego,  
• modyfikować skład mikrobioty jelitowej,  
• zmieniać funkcje nabłonka jelita grubego,  
• powodować rozwój miejscowej reakcji zapalnej. 

Czy dieta low-FODMAP jest skuteczna? 

W licznych badaniach z udziałem osób chorujących na IBS wykazano, iż dieta low-FODMAP przynosi wielu pacjentom ulgę od uciążliwych objawów jelitowych, takich jak ból brzucha, wzdęcia, nadmierne oddawanie gazów oraz biegunka. Według aktualnego stanu wiedzy od 50 do nawet 80% pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego obserwuje wyraźne korzyści zdrowotne wskutek zastosowania diety o niskiej podaży związków z grupy FODMAP.  

Warto również zauważyć, że dieta uboga w łatwo fermentujące węglowodany z grupy FODMAP może być niezwykle pomocnym narzędziem w walce z uciążliwymi objawami ze strony przewodu pokarmowego, które wynikają z podejmowania długotrwałego wysiłku fizycznego przez osoby trenujące dyscypliny sportowe o charakterze wytrzymałościowym (np. bieganie na długich dystansach). 

Czy długotrwałe stosowanie diety low-FODMAP jest bezpieczne? 

Permanentne stosowanie diety o skrajnie niskiej podaży składników z grupy FODMAP nie jest zalecane przez jej twórców, a więc naukowców z Uniwersytetu Monash w Australii. Jak się bowiem okazuje, nieustanne unikanie w diecie słabo wchłanialnych węglowodanów z grupy FODMAP może przyczyniać się do niekorzystnego obniżenia liczebności bifidobakterii w przewodzie pokarmowym, co jest w szczególności związane z ograniczeniem spożycia frukto- i galaktooligosacharydów o aktywności prebiotycznej, które naturalnie stymulują ich rozwój. Ponadto należy pamiętać, iż dieta low-FODMAP składa się z trzech odrębnych faz, dlatego pozostawanie przez zbyt długi okres czasu w pierwszej fazie eliminacyjnej (bardzo restrykcyjnej) może prowadzić do niedoborów energii oraz cennych dla organizmu składników odżywczych. 

Podsumowanie 

• Wzdęcia brzucha i oddawanie nadmiernej ilości gazów w ciągu dnia to dwa powszechnie występujące objawy jelitowe, których nie należy absolutnie bagatelizować, ponieważ mogą być ściśle związane z istniejącą chorobą (zwłaszcza przewodu pokarmowego). 
• Rola diety w łagodzeniu niepokojących symptomów ze strony przewodu pokarmowego jest niepodważalna i dlatego powinna ona być wprowadzona po konsultacji z wykwalifikowanym specjalistą już na samym początku terapii leczniczej. 
• Obecnie jednym z najskuteczniejszych sposobów odżywiania u pacjentów z uciążliwymi objawami jelitowymi jest dieta o niskiej podaży łatwo fermentujących węglowodanów z grupy FODMAP, której skuteczność wykazano u ponad połowy osób chorujących na zespół jelita drażliwego. 

Źródła: 

• Gulbicka P., Grzymisławski M.: Wzdęcia brzucha – najczęstsze przyczyny i postępowanie. Piel. Zdr. Publ. 2016, 6, 1, 69–76. 
• Lacy B.E., Gabbard S.L., MD, and Michael D. Crowell M.D.: Pathophysiology, evaluation, and treatment of bloating: hope, hype, or hot air? Gastroenterol Hepatol (N Y). 2011 Nov;7(11):729-39. 
• Iovino P., Bucci C., Tremolaterra F., et al.: Bloating and functional gastro-intestinal disorders: where are we and where are we going? World J Gastroenterol. 2014 Oct 21;20(39):14407-19. 
• Mari A., Backer F.A., Mahamid M., et al.: Bloating and Abdominal Distension: Clinical Approach and Management. Adv Ther. 2019 May;36(5):1075-1084. 
• Peng A.W., Juraschek S.P., Appel L.J., et al.: Effects of the DASH Diet and Sodium Intake on Bloating: Results From the DASH-Sodium Trial. Am J Gastroenterol. 2019 Jul;114(7):1109-1115. 
• Altobelli E., Del Negro V., Angeletti P.M., et al.: Low-FODMAP Diet Improves Irritable Bowel Syndrome Symptoms: A Meta-Analysis. Nutrients. 2017 Sep; 9(9): 940.