Bąblowica jednojamowa – czy można zarazić się nią od psa?

Czym charakteryzuje się tasiemiec Echinococcus granulosus? 

Echinococcus granulosus to szeroko rozpowszechniony tasiemiec o długości zaledwie kilku milimetrów. Ostatni człon ciała pasożyta, zwany matczynym, może się odrywać i rozpadać w ciele żywiciela. W efekcie zawarte w nim mikroskopijne jaja (średnica 30-40 μm) zostają uwolnione, a wydalone wraz z kałem, stanowią zagrożenie dla zwierząt i człowieka.  

Skalę problemu podkreśla fakt, że jaja tasiemca jednojamowego mogą przetrwać w zakresie temperatur od +4°C do nawet 15°C nawet przez 1 rok, nie tracąc przy tym swej żywotności. Do utraty ich inwazyjności w temperaturze -70°C dochodzi dopiero po około 4 dobach, natomiast inkubacja w temperaturze powyżej 60°C niszczy je po upływie 5 minut.  

Choroba wywołana przez tasiemca z gatunku Echinococcus granulosus to bąblowica jednojamowa, zwana też echinokokozą. 

Pasożyt został odkryty już w 1786 roku, a 20 lat później nadano mu nazwę właściwie funkcjonującą do dziś.  

Ciekawy jest fakt, że tasiemiec Echinococcus granulosus charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem genetycznym, co stało się podstawą do wyszczególnienia kilku wariantów i szczepów tego gatunku: 

• Echinococcus granulosus sensu stricto (genotypy G1, G2, G3),  
• E. equinus (szczep koński; genotyp G4),  
• E. ortleppi (szczep bydlęcy; genotyp G5), 
• E. canadensis (genotypy G6, G7, G8, G10)  
• E. felidis (szczep lwi).  

Za większość zarażeń u człowieka odpowiada genotyp G1 (owczy), który jest odpowiedzialny za  blisko 90% przypadków bąblowicy jednojamowej u pacjentów na całym świecie. Ogromne znaczenie epidemiologiczne ma także genotyp G6 (wielbłądzi) oraz G7, który jest przenoszony przez świnie i występuje przede wszystkim na terenie krajów środkowoeuropejskich, w tym w Polsce.  

Bąblowica – dane epidemiologiczne 

Oszacowano, że na całym świecie występuje około 2-3 milionów przypadków bąblowicy u ludzi. Według raportu Zakładu Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru NIZP-PZH (Departament Zapobiegania oraz Zwalczania Zakażeń i Chorób Zakaźnych u Ludzi GIS) w 2019 roku w Polsce potwierdzono występowanie echinokokozy u 29 pacjentów, co wskazuje na wzrost zachorowań względem poprzedniego roku (22 odnotowane przypadki).  

Jak przebiega cykl życiowy tasiemca bąblowcowego? 

W pełnym cyklu życiowym tasiemca jednojamowego występuje żywiciel pośredni i ostateczny. Żywicielem pośrednim Echinococcus granulosus są najczęściej: 

• zwierzęta gospodarcze, np. owce, kozy, bydło, świnie, 
• zwierzęta leśne, takie jak dziki i jelenie, 
• notowane są także liczne zakażenia u człowieka, co jednoznacznie potwierdza, że możemy stać się przypadkowym żywicielem pośrednim bąblowca.  

Z kolei żywicielem ostatecznym tego pasożyta są najczęściej psy, u których dorosłe osobniki tasiemca bytują w jelicie cienkim, przyczepiając się za pomocą narządów czepnych w postaci podwójnego wieńca haków oraz 4 przyssawek. 

Warto zaznaczyć, że tasiemiec wywołujący bąblowicę jednojamową może występować także u wilków, natomiast u lisów identyfikowany jest odrębny gatunek Echinococcus multilocularis, wywołujący chorobę zwaną bąblowicą wielojamową, czyli alweokokozą.   

Przeczytaj również:
Dlaczego należy myć jagody? Uważaj na bąblowicę!

Gdzie występuje tasiemiec bąblowcowy? 

Gatunek Echinococcus granulosus występuje najczęściej w Afryce i krajach Ameryki Łacińskiej, ale należy uznać, że jest rozpowszechniony właściwie na całym świecie.  Na terenie Europy pasożyt został odnotowany w następujących państwach: 

• Anglia,  
• Portugalia,  
• Chorwacja,  
• Hiszpania,  
• Włochy,  
• Grecja,  
• Serbia,   
• Bośnia i Hercegowina,  
• Bułgaria,  
• Rumunia,  
• Węgry,  
• Czechy,  
• Słowacja,  
• Litwa,  
• Białoruś,  
• Ukraina,  
• Rosja, 
• Niemcy,  
• Austria, 
• Polska.  

W naszym kraju przypadki zakażenia tasiemcem z gatunku Echinococcus granulosus potwierdzono między innymi u pacjentów z województwa mazowieckiego, podlaskiego, lubelskiego oraz warmińsko-mazurskiego. 

Każdego roku ryzyko wystąpienia bąblowicy w Polsce potwierdzają badania wykonane przez Inspekcję Weterynaryjną, które jednoznacznie wskazują na obecność Echinococcus granulosus u świń hodowanych na obszarze Polski. W związku z tym istnieje konieczność monitorowania sytuacji poprzez stosowne raportowanie wyników do Europejskiego Urzędu Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) (dyrektywa 2003/99/EC).   

W jaki sposób dochodzi do zakażenia u ludzi? 

Źródło zakażenia stanowi zanieczyszczona woda lub żywność, w której znajdują się jaja pasożyta. Po dostaniu się do organizmu człowieka tasiemiec Echinococcus granulosus tworzy torbiele, które zlokalizowane są głównie w wątrobie, ale znane są także przypadki bytowania pasożyta w płucach, nerkach, mózgu i gałce ocznej.  

Osoba zakażona bąblowcem może nie odczuwać żadnych objawów nawet od 5 do 20 lat, a do rozpoznania obecności intruza dochodzi przypadkowo, np. podczas badania obrazowego jamy brzusznej. 

Bąblowica – objawy 

Do najczęstszych objawów choroby należy ból i uczucie rozpierania w jamie brzusznej oraz epizody gorączki. Nie odnotowano zmian skórnych u pacjentów, natomiast w przypadku płucnej formy choroby dodatkowo zgłaszane są: 

• kaszel,  
• kłopoty z oddychaniem i duszności, 
• odkrztuszanie krwi. 

Bąblowica – jak wykryć? 

Narzędziami diagnostycznymi umożliwiającymi potwierdzenie zachorowania na echinokokozę mogą być: 

• immunoenzymatyczny test ELISA (Enzyme-linked Immunosorbent Assay),  
• technika Western-Blot, która wykorzystuje specyficzne przeciwciała, 
• metody genetyczne, np. PCR lub RFLP-PCR,  
• badanie ultrasonograficzne (USG), które umożliwia zobrazowanie torbieli z pasożytem (uwaga: przy zakażeniu Echinococcus granulosus nie jest obserwowana hepatomegalia, a parametry markerów biochemicznych zazwyczaj pozostają w normie).  

Czy bąblowica jest zakaźna? 

Bąblowica należy do chorób zakaźnych, które według definicji podanej przez Wojewódzką Stację Sanitarno – Epidemiologicznę stanowią „choroby wywołane przez drobnoustroje (bakterie, wirusy, grzyby, roztocza), toksyczne produkty (jad kiełbasiany), a także przez pasożyty lub inne biologiczne czynniki chorobotwórcze, które ze względu na charakter i sposób szerzenia stanowią zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi”.

Czy bąblowica jest wyleczalna? 

Prawidłowa diagnoza i rozpoczęcie leczenia farmakologicznego skutkują najczęściej dobrym rokowaniem i wyleczeniem pacjenta.  

Lekarz może zalecić: 

• przyjmowanie leków przeciwpasożytniczych, takich jak albendazol lub benzimidazol,  
• wykonanie zabiegu chirurgicznego, który polega na usunięciu cyst. W tym wypadku występuje niestety duże ryzyko rozlania zawartości torbieli, co może skutkować nawet wstrząsem anafilaktycznym u pacjenta.  

Czy można uniknąć zakażenia bąblowcem? 

Świadomość, że nasze pupile są zazwyczaj największym źródłem zakażeń echinokokozą, powinna być jednym z najważniejszych elementów prewencji tej pasożytniczej choroby.  

Aby uniknąć zarażenia, należy zastosować działania takie jak: 

• dbanie o czystość i higienę osobistą, np. mycie rąk przed jedzeniem,  
• mycie warzyw i owoców przed spożyciem, 
• systematyczne sprzątanie pomieszczeń, w których funkcjonujemy razem z pupilami,  
• regularne odrobaczanie psów domowych, 
• bezwzględne przestrzeganie konieczności sprzątania odchodów po swoich pupilach, 
• unikanie przypadkowego pozyskiwania mięsa wieprzowego na własny użytek, 
• właściwa utylizacja odpadów poubojowych, w których zidentyfikowano cysty. 

Wysokie ryzyko zarażenia tasiemcem Echinococcus granulosus oraz występujące przypadki zdiagnozowanej bąblowicy jednojamowej sprawiają, że jest to ważny aspekt epidemiologiczny nie tylko na terenie naszego kraju, ale też w skali całego globu. W walce z chorobą konieczna jest wysoka świadomość społeczna, prowadzenie działań edukacyjnych oraz stosowanie podstawowych zasad profilaktyki echinokokozy.  

Źródła: 

• Gawor, J. (2016). Bąblowica jednojamowa u ludzi i zwierząt–aktualna sytuacja epidemiologiczna w Polsce. Med. Weter, 72(11), 666-670. 
• Wnukowska, N., Salamatin, R., & Gołąb, E. (2011). Występowanie bąblowicy u ludzi w Polsce w latach 2003–2010 w świetle wyników badań serologicznych wykonanych w NIZP-PZH. Przegląd Epidemiologiczny, 65(3), 455-458. 
• Samorek-Pieróg, M., Karamon, J., & Cencek, T. (2016). Echinococcus granulosus–globalny problem zoonotyczny oraz możliwości diagnostyki inwazji u zwierząt. Med. Weter, 72(12), 728-734. 
• Zając Z. (2020). Środowiskowe uwarunkowania ludzkiej echinokokozy i alweokokozy w Europie. Wyzwania współczesnej medycyny i nauk pokrewnych–analiza, diagnostyka i leczenie. Wydawnictwo Naukowe TYGIEL, 111-117. 
• https://gis.gov.pl/zdrowie/choroby-zakazne/ (data dostępu: 20.07.2020) 
• http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2019/INF_19_04B.pdf (data dostępu: 22.07.2020) 
• http://www.wsse.gda.pl/nadzor-sanitarny/oddzial-przeciwepidemiczny/choroby-zakazne  (data dostępu: 23.07.2020)