Choroba wywołana przez tasiemca z gatunku Echinococcus granulosus to bąblowica jednojamowa, zwana też echinokokozą.
Pasożyt został odkryty już w 1786 roku, a 20 lat później nadano mu nazwę właściwie funkcjonującą do dziś.
Ciekawy jest fakt, że tasiemiec Echinococcus granulosus charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem genetycznym, co stało się podstawą do wyszczególnienia kilku wariantów i szczepów tego gatunku:
- Echinococcus granulosus sensu stricto (genotypy G1, G2, G3),
- E. equinus (szczep koński; genotyp G4),
- E. ortleppi (szczep bydlęcy; genotyp G5),
- E. canadensis (genotypy G6, G7, G8, G10)
- E. felidis (szczep lwi).
Za większość zarażeń u człowieka odpowiada genotyp G1 (owczy), który jest odpowiedzialny za blisko 90% przypadków bąblowicy jednojamowej u pacjentów na całym świecie. Ogromne znaczenie epidemiologiczne ma także genotyp G6 (wielbłądzi) oraz G7, który jest przenoszony przez świnie i występuje przede wszystkim na terenie krajów środkowoeuropejskich, w tym w Polsce.
Bąblowica – dane epidemiologiczne
Oszacowano, że na całym świecie występuje około 2-3 milionów przypadków bąblowicy u ludzi. Według raportu Zakładu Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru NIZP-PZH (Departament Zapobiegania oraz Zwalczania Zakażeń i Chorób Zakaźnych u Ludzi GIS) w 2019 roku w Polsce potwierdzono występowanie echinokokozy u 29 pacjentów, co wskazuje na wzrost zachorowań względem poprzedniego roku (22 odnotowane przypadki).
Jak przebiega cykl życiowy tasiemca bąblowcowego?
W pełnym cyklu życiowym tasiemca jednojamowego występuje żywiciel pośredni i ostateczny. Żywicielem pośrednim Echinococcus granulosus są najczęściej:
- zwierzęta gospodarcze, np. owce, kozy, bydło, świnie,
- zwierzęta leśne, takie jak dziki i jelenie,
- notowane są także liczne zakażenia u człowieka, co jednoznacznie potwierdza, że możemy stać się przypadkowym żywicielem pośrednim bąblowca.
Z kolei żywicielem ostatecznym tego pasożyta są najczęściej psy, u których dorosłe osobniki tasiemca bytują w jelicie cienkim, przyczepiając się za pomocą narządów czepnych w postaci podwójnego wieńca haków oraz 4 przyssawek.
Warto zaznaczyć, że tasiemiec wywołujący bąblowicę jednojamową może występować także u wilków, natomiast u lisów identyfikowany jest odrębny gatunek Echinococcus multilocularis, wywołujący chorobę zwaną bąblowicą wielojamową, czyli alweokokozą.
Przeczytaj również:
Dlaczego należy myć jagody? Uważaj na bąblowicę!
Gdzie występuje tasiemiec bąblowcowy?
Gatunek Echinococcus granulosus występuje najczęściej w Afryce i krajach Ameryki Łacińskiej, ale należy uznać, że jest rozpowszechniony właściwie na całym świecie. Na terenie Europy pasożyt został odnotowany w następujących państwach:
- Anglia,
- Portugalia,
- Chorwacja,
- Hiszpania,
- Włochy,
- Grecja,
- Serbia,
- Bośnia i Hercegowina,
- Bułgaria,
- Rumunia,
- Węgry,
- Czechy,
- Słowacja,
- Litwa,
- Białoruś,
- Ukraina,
- Rosja,
- Niemcy,
- Austria,
- Polska.
W naszym kraju przypadki zakażenia tasiemcem z gatunku Echinococcus granulosus potwierdzono między innymi u pacjentów z województwa mazowieckiego, podlaskiego, lubelskiego oraz warmińsko-mazurskiego.
Każdego roku ryzyko wystąpienia bąblowicy w Polsce potwierdzają badania wykonane przez Inspekcję Weterynaryjną, które jednoznacznie wskazują na obecność Echinococcus granulosus u świń hodowanych na obszarze Polski. W związku z tym istnieje konieczność monitorowania sytuacji poprzez stosowne raportowanie wyników do Europejskiego Urzędu Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) (dyrektywa 2003/99/EC).
W jaki sposób dochodzi do zakażenia u ludzi?
Źródło zakażenia stanowi zanieczyszczona woda lub żywność, w której znajdują się jaja pasożyta. Po dostaniu się do organizmu człowieka tasiemiec Echinococcus granulosus tworzy torbiele, które zlokalizowane są głównie w wątrobie, ale znane są także przypadki bytowania pasożyta w płucach, nerkach, mózgu i gałce ocznej.
Osoba zakażona bąblowcem może nie odczuwać żadnych objawów nawet od 5 do 20 lat, a do rozpoznania obecności intruza dochodzi przypadkowo, np. podczas badania obrazowego jamy brzusznej.
Bąblowica – objawy
Do najczęstszych objawów choroby należy ból i uczucie rozpierania w jamie brzusznej oraz epizody gorączki. Nie odnotowano zmian skórnych u pacjentów, natomiast w przypadku płucnej formy choroby dodatkowo zgłaszane są:
- kaszel,
- kłopoty z oddychaniem i duszności,
- odkrztuszanie krwi.
Bąblowica – jak wykryć?
Narzędziami diagnostycznymi umożliwiającymi potwierdzenie zachorowania na echinokokozę mogą być:
- immunoenzymatyczny test ELISA (Enzyme-linked Immunosorbent Assay),
- technika Western-Blot, która wykorzystuje specyficzne przeciwciała,
- metody genetyczne, np. PCR lub RFLP-PCR,
- badanie ultrasonograficzne (USG), które umożliwia zobrazowanie torbieli z pasożytem (uwaga: przy zakażeniu Echinococcus granulosus nie jest obserwowana hepatomegalia, a parametry markerów biochemicznych zazwyczaj pozostają w normie).
Czy bąblowica jest zakaźna?
Bąblowica należy do chorób zakaźnych, które według definicji podanej przez Wojewódzką Stację Sanitarno – Epidemiologicznę stanowią „choroby wywołane przez drobnoustroje (bakterie, wirusy, grzyby, roztocza), toksyczne produkty (jad kiełbasiany), a także przez pasożyty lub inne biologiczne czynniki chorobotwórcze, które ze względu na charakter i sposób szerzenia stanowią zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi”.
Czy bąblowica jest wyleczalna?
Prawidłowa diagnoza i rozpoczęcie leczenia farmakologicznego skutkują najczęściej dobrym rokowaniem i wyleczeniem pacjenta.
Lekarz może zalecić:
- przyjmowanie leków przeciwpasożytniczych, takich jak albendazol lub benzimidazol,
- wykonanie zabiegu chirurgicznego, który polega na usunięciu cyst. W tym wypadku występuje niestety duże ryzyko rozlania zawartości torbieli, co może skutkować nawet wstrząsem anafilaktycznym u pacjenta.
Czy można uniknąć zakażenia bąblowcem?
Świadomość, że nasze pupile są zazwyczaj największym źródłem zakażeń echinokokozą, powinna być jednym z najważniejszych elementów prewencji tej pasożytniczej choroby.
Aby uniknąć zarażenia, należy zastosować działania takie jak:
- dbanie o czystość i higienę osobistą, np. mycie rąk przed jedzeniem,
- mycie warzyw i owoców przed spożyciem,
- systematyczne sprzątanie pomieszczeń, w których funkcjonujemy razem z pupilami,
- regularne odrobaczanie psów domowych,
- bezwzględne przestrzeganie konieczności sprzątania odchodów po swoich pupilach,
- unikanie przypadkowego pozyskiwania mięsa wieprzowego na własny użytek,
- właściwa utylizacja odpadów poubojowych, w których zidentyfikowano cysty.
Wysokie ryzyko zarażenia tasiemcem Echinococcus granulosus oraz występujące przypadki zdiagnozowanej bąblowicy jednojamowej sprawiają, że jest to ważny aspekt epidemiologiczny nie tylko na terenie naszego kraju, ale też w skali całego globu. W walce z chorobą konieczna jest wysoka świadomość społeczna, prowadzenie działań edukacyjnych oraz stosowanie podstawowych zasad profilaktyki echinokokozy.
Źródła:
- Gawor, J. (2016). Bąblowica jednojamowa u ludzi i zwierząt–aktualna sytuacja epidemiologiczna w Polsce. Med. Weter, 72(11), 666-670.
- Wnukowska, N., Salamatin, R., & Gołąb, E. (2011). Występowanie bąblowicy u ludzi w Polsce w latach 2003–2010 w świetle wyników badań serologicznych wykonanych w NIZP-PZH. Przegląd Epidemiologiczny, 65(3), 455-458.
- Samorek-Pieróg, M., Karamon, J., & Cencek, T. (2016). Echinococcus granulosus–globalny problem zoonotyczny oraz możliwości diagnostyki inwazji u zwierząt. Med. Weter, 72(12), 728-734.
- Zając Z. (2020). Środowiskowe uwarunkowania ludzkiej echinokokozy i alweokokozy w Europie. Wyzwania współczesnej medycyny i nauk pokrewnych–analiza, diagnostyka i leczenie. Wydawnictwo Naukowe TYGIEL, 111-117.
- https://gis.gov.pl/zdrowie/choroby-zakazne/ (data dostępu: 20.07.2020)
- http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2019/INF_19_04B.pdf (data dostępu: 22.07.2020)
- http://www.wsse.gda.pl/nadzor-sanitarny/oddzial-przeciwepidemiczny/choroby-zakazne (data dostępu: 23.07.2020)
