Kategorie
Gemini.pl

Artykuły

X - Aurovitas Tributron
X - Nowości 2024
X - Solpharma
X - Hello Spring
X - Tydzień francuskich marek
X - Światowy Dzień Zdrowia Jamy Ustnej

Choroby autoimmunologiczne

Sortuj wg

Choroby autoimmunologiczne – czym są? Rodzaje, objawy, leczenie, profilaktyka 

Układ immunologiczny jest ważnym układem w naszym organizmie. Odpowiada on za naszą odporność, a zatem chroni nas przed infekcjami. Zdarza się jednak, że działa on w sposób nieprawidłowy, w efekcie czego dochodzi do chorób autoimmunologicznych. Co warto o nich wiedzieć?  Czytaj więcej...

Co to są choroby autoimmunologiczne? 

Autoimmunizacja to odpowiedź układu immunologicznego skierowana przeciwko antygenom własnym organizmu. Samo jej wystąpienie nie jest jednak tożsame z obecnością choroby autoimmunologicznej. Przeciwciała skierowane przeciwko niektórym antygenom własnym są obecne u osób zdrowych, szczególnie w populacji 65+, i ich obecność nie prowadzi do żadnych objawów chorobowych czy uszkodzeń tkankowych. Co więcej, w samym procesie dojrzewania komórek odpornościowych powstają takie, które rozpoznają własne antygeny, jednak dzięki procesom tolerancji immunologicznej nie atakują własnego organizmu. 

O chorobie autoimmunologicznej mówimy wówczas, gdy w organizmie dochodzi do rozwoju uszkodzeń i zmian patologicznych, których przyczyną jest proces autoimmunologiczny, czyli „atak” układu immunologicznego na tkanki własnego organizmu. Ważna jest tu właśnie ta przyczynowość. Na etapie klasyfikacji chorób jako autoimmunologicznych jest to najważniejszy element, który wymaga szeroko zakrojonych badań klinicznych, immunologicznych, histologicznych i oceny efektów interwencji terapeutycznych. 

W praktyce klinicznej u pacjenta dotkniętego chorobą autoimmunologiczną obecne są: 

  • objawy choroby; 
  • cechy uszkodzeń tkankowych widoczne np. w badaniach dodatkowych – laboratoryjnych i/lub obrazowych; 
  • cechy toczącego się procesu autoimmunologicznego związanego z obecnymi objawami oraz zmianami tkankowymi, np. swoiste przeciwciała skierowane przeciw konkretnym antygenom własnym organizmu. 

Dlaczego u niektórych ludzi dochodzi do rozwoju chorób autoimmunologicznych, a u innych nie? Ustalono, że na ich pojawienie się ma wpływ kilka czynników: 

  • predyspozycja genetyczna; 
  • płeć – wiele chorób autoimmunologicznych cechuje częstsze występowanie u kobiet. W licznych przypadkach początek przypada na okres wysokiej aktywności hormonalnej – wiek rozrodczy. 
  • wiek – większość chorób autoimmunologicznych rozpoczyna się w młodym wieku, choć nie wszystkie;   
  • czynniki środowiskowe – istnieją czynniki, które zwłaszcza u osób predysponowanych genetycznie są w stanie zainicjować proces autoimmunologiczny. Wymienia się pośród nich niektóre infekcje, leki, substancje chemiczne, czynniki uszkadzające organizm, a nawet przewlekły ciężki stres emocjonalny. 

Rodzaje chorób autoimmunologicznych 

Jak już wspomniano, zakwalifikowanie choroby jako autoimmunologicznej wymaga udowodnienia, że przyczyną zachodzących w niej procesów jest reakcja autoimmunologiczna. Stanowi to niekiedy wyzwanie. Wynikiem problemów klasyfikacyjnych są kontrowersje w ustaleniu jednoznacznej listy chorób autoimmunologicznych. W zależności od źródła do tej grupy zalicza się od około 80 do 100 jednostek. W kwestii przynależności niektórych z nich do tej grupy wciąż pojawiają się liczne kontrowersje. 

W kontekście klinicznym do chorób autoimmunologicznych możemy zastosować podział na dwie grupy: 

  • choroby narządowo swoiste, w których proces chorobowy dotyczy konkretnego narządu; 
  • choroby narządowo nieswoiste (inaczej układowe), w których przebiegu dochodzi do zajęcia licznych narządów. 

Pośród chorób autoimmunologicznych wymienia się: 

  1. autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (Choroba Hashimoto), 
  2. chorobę Gravesa- Basedova, 
  3. cukrzycę typu I, 
  4. autoimmunologiczny zespół wielogruczołowy, 
  5. autoimmunologiczną chorobę Addisona, 
  6. autoimmunologiczne zapalenie trzustki, 
  7. autoimmunologiczną niedokrwistość hemolityczną, 
  8. autoimmunologiczną plamicę małopłytkową. 
  9. zespół Evansa, 
  10. krioglobulinemię, 
  11. chorobę Addisona- Biermera, 
  12. miastenię, 
  13. stwardnienie rozsiane, 
  14. zespół Guillaina Barrego, 
  15. pęcherzycę zwykłą, 
  16. pęcherzycę liściastą, 
  17. opryszczkowe zapalenie skóry, 
  18. łysienie autoimmunologiczne, 
  19. bielactwo nabyte, 
  20. zespół Goodpsteure’a, 
  21. współczulne zapalenie błony naczyniowej oka, 
  22. ostrą gorączkę reumatyczną, 
  23. reumatoidalne zapalenie stawów, 
  24. toczeń rumieniowaty układowy, 
  25. twardzinę układową, 
  26. mieszaną chorobę tkanki łącznej, 
  27. zespół antyfosfolipidowy, 
  28. chorobę Stilla u dorosłych, 
  29. zespół Sjögrena, 
  30. zapalenie skórno-mięśniowe, 
  31. zapalenie wielomięśniowe, 
  32. wielokomórkowe zapalenie tętnic, 
  33. ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń, 
  34. eozynofilową ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń, 
  35. chorobę Takayasu, 
  36. guzkowe zapalenie tętnic, 
  37. układowe martwicze zapalenia naczyń, 
  38. zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, 
  39. łuszczycę
  40. łuszczycowe zapalenie stawów, 
  41. chorobę Leśniowskiego-Crohna, 
  42. wrzodziejące zapalenie jelita grubego, 
  43. mikroskopowe zapalenie jelita grubego, 
  44. autoimmunologiczne zapalenie wątroby, 
  45. pierwotne zapalenie dróg żółciowych, 
  46. pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych, 
  47. celiakię, 
  48. wrodzony blok serca, 
  49. eozynofilowe zapalenie powięzi, 
  50. nefropatię toczniową, 
  51. inne. 

Najgroźniejsze choroby autoimmunologiczne 

Trudno jednoznacznie określić, które choroby autoimmunologiczne są najgroźniejsze. Zagrożenia, jakie niosą za sobą, są różne – mogą prowadzić do nieodwracalnych deformacji ciała, niepełnosprawności, zaburzeń neurologicznych, a nawet śmierci. 

Niemal każda choroba nieleczona lub niewłaściwie leczona może grozić ciężkimi powikłaniami. 

Przykłady chorób autoimmunologicznych wraz z konsekwencjami, które mogą za sobą nieść: 

  • W niektórych chorobach układowych, np. w toczniu rumieniowatym układowym, może dojść do rozwoju niekontrolowanej, bezpośrednio zagrażającej życiu reakcji zapalnej, z objawami wielonarządowymi – zespołu aktywacji makrofagów. 
  • W niedokrwistościach hemolitycznych autoimmunologicznych może dochodzić do masywnego rozpadu czerwonych krwinek, nieodpowiadającego na leczenie i niemożliwego do uzupełnienia, co może prowadzić do zgonu. 
  • Podobnie w autoimmunologicznej małopłytkowości może dojść do ciężkiego niedoboru tych odpowiadających za krzepnięcie elementów morfotycznych, co prowadzi do ciężkich, zagrażających życiu krwotoków. 
  • We wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego znacznie podwyższone jest ryzyko rozwoju raka jelita grubego. 
  • W przebiegu ciężkiego zaostrzenia wrzodziejącego zapalenia jelita grubego może dojść do toksycznego rozdęcia okrężnicy, zwanego megacolon toxicum, niezwykle groźnego, zagrażającego życiu. 
  • W przebiegu choroby Gravesa-Basedova, choroby o zwykle umiarkowanym przebiegu, może dojść do przełomu tarczycowego z załamaniem metabolicznej równowagi całego organizmu, niewydolnością wielonarządową i zgonem. 
  • W zespole Guillaina Barrego może dojść do niewydolności oddechowej i zgonu. 
  • Zmiany w zapaleniach naczyń mogą prowadzić do wystąpienia niedokrwienia narządów istotnych życiowo. 

Choroby autoimmunologiczne – objawy 

Choroby autoimmunologiczne to heterogenna grupa i trudno tu mówić o objawach wspólnych dla nich wszystkich. Istnieją symptomy mogące sugerować obecność poszczególnych jednostek. Uwagę zwracają na przykład: 

  • przewlekłe zmęczenie i osłabienie, 
  • stany podgorączkowe lub gorączki, 
  • bóle stawów, 
  • obrzęki stawów, 
  • przewlekłe biegunki
  • bóle brzucha, 
  • bóle mięśni, 
  • osłabienie mięśni, 
  • nadwrażliwość na światło słoneczne, 
  • zmiany skórne, 
  • zmiany w morfologii krwi obwodowej, 
  • podwyższone parametry zapalne. 

Choroby autoimmunologiczne – badania 

W diagnostyce chorób autoimmunologicznych duże znaczenie ma wywiad lekarski – dokładne opisanie objawów, okoliczności ich pojawienia się, czynników nasilających objawy i czasu ich trwania. Bardzo ważny jest też wywiad dotyczący chorób występujących w rodzinie pacjenta. 

Badanie fizykalne może ujawnić niektóre objawy, np. obrzęki stawów, osłabienie mięśni, obecność zmian skórnych. 

Pośród badań dodatkowych wykonuje się badania laboratoryjne – morfologię krwi obwodowej, ocenę parametrów zapalnych OB, CRP, proteinogram, ocenę funkcji wątroby i nerek. Dalsze badania laboratoryjne wykonuje się zależnie od podejrzewanej jednostki chorobowej, np. ocenę TSH oraz wolnych hormonów tarczycy w autoimmunologicznym zapaleniu tarczycy. 

Badania obrazowe również dobiera się zależnie od podejrzewanej choroby. Wykonuje się zdjęcia rentgenowskie, tomografię komputerową, rezonans magnetyczny, kolonoskopię, gastroskopię, w niektórych przypadkach biopsję i badania histopatologiczne. 

Choroby autoimmunologiczne – leczenie 

Choroby autoimmunologiczne to w większości przypadków choroby nieuleczalne. Celem terapii jest uzyskanie niskiej aktywności – remisji i uniknięcie ciężkich powikłań i niepełnosprawności, a nie całkowity powrót do zdrowia. 

W większości chorób autoimmunologicznych leczenie jest wielokierunkowe i skomplikowane. W celu opanowania stanu zapalnego w części jednostek podaje się preparaty przeciwzapalne. Aby hamować proces autoagresywny, stosuje się glikokortykosteroidy i leki immunosupresyjne. Duże znaczenie w tym kontekście ma leczenie biologiczne – skierowane przeciwko składnikom układu odpornościowego w specyficzny sposób. Stosuje się je w wybranych jednostkach chorobowych i jest nadal intensywnie badane i rozwijane. 

W części autoimmunologicznych chorób skóry stosuje się leczenie miejscowe, w tym specyficzne, takie jak np. fototerapia w łuszczycy. 

Istnieją też choroby autoimmunologiczne, które nie wymagają immunosupresji. Sztandarowym przykładem jest tu autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (choroba Hashimoto) w fazie niedoczynności tarczycy – stosuje się tu suplementację hormonów tarczycy. Podobnie w niedokrwistości złośliwej stosuje się pozajelitową suplementację witaminy B12, której to wchłanianie jest upośledzone przez reakcję autoimmunologiczną przeciw elementom fizjologicznego łańcucha jej wchłaniania z przewodu pokarmowego. 

Każdy chory powinien koniecznie pozostawać pod stałą opieką specjalisty leczącego jego chorobę. Tylko regularna kontrola i przestrzeganie zaleceń daje szansę na skuteczne leczenie – uzyskanie długotrwałej remisji, normalne funkcjonowanie i uniknięcie niepełnosprawności. 

Choroby autoimmunologiczne – profilaktyka 

W kontekście chorób autoimmunologicznych trudno mówić o profilaktyce pierwotnej, czyli zapobieganiu wystąpieniu choroby. Do ich wystąpienia prowadzi zbiór różnych czynników, takich jak predyspozycja genetyczna i oddziaływania środowiskowe, które u osób niepredysponowanych nie wyzwalają reakcji autoimmunologicznych. Patogeneza wielu z nich nie została nadal jednoznacznie wyjaśniona. 

Można jednak mówić o profilaktyce wtórnej. Polega ona na wczesnym wykryciu choroby, co umożliwia wdrożenie odpowiedniego leczenia. Zapobiega to rozwojowi nieodwracalnych zmian, niekiedy prowadzących do niepełnosprawności. Regularna kontrola aktywności choroby pozwala uniknąć ciężkich, zagrażających życiu stanów. 

Źródła: 

  1. P. E. Lipsku, B. Diamond „Autoimmunizacja i choroby autoimmunologiczne” w Harrison reumatologia” wyd. II, wyd. Czelej Sp. z o.o., Lublin 2012, s. 66-73.
  2. A. Davidson, B. Diamond „Autoimmune diseases” New England Journal of Medicine, Vol. 345, No.5 pages 340-350. 
  3. D. A. Smith, D. R. Germolec „Introduction to immunity and autoimmunology” in Environmental Health Perspectives, Vol 107, Supplement 5, pages 661-665.
Masz pytanie, szukasz porady?
Jeśli szukasz darmowej porady w zakresie zdrowia oraz przyjmowania leków lub suplementów diety, chętnie odpowiemy na Twoje pytanie.
Zapytaj farmaceutę