Kategorie
Gemini.pl

Artykuły

X - Aurovitas Tributron
X - Nowości 2024
X - Solpharma
X - Hello Spring
X - Tydzień francuskich marek
X - Światowy Dzień Zdrowia Jamy Ustnej

Choroby zakaźne

Sortuj wg

Choroby zakaźne – porady, objawy, leczenie, profilaktyka i przykłady 

Choroby zakaźne, które są wywołane przez chorobotwórcze czynniki biologiczne, stanowią ważny problem zdrowia publicznego na całym świecie. Wśród nich wyróżniamy choroby wirusowe, bakteryjne, grzybicze, prionowe oraz riketsjozy. Wielu chorób zakaźnych można uniknąć poprzez szczepienia ochronne i odpowiednie działania prewencyjne, do których należy między innymi sprawny systemem zgłaszania przypadków oraz monitorowanie rozwoju zachorowań.  Czytaj więcej...

Choroby zakaźne – czym są? 

Jak możemy scharakteryzować choroby zakaźne? Definicja zawarta w Ustawie z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi mówi, że jest to „choroba, która została wywołana przez biologiczne czynniki chorobotwórcze, które ze względu na charakter i sposób szerzenia się stanowią zagrożenie dla zdrowia publicznego”. 

Choroby zakaźne, zwane też infekcyjnymi, są często związane z osłabieniem odporności i rozwijają się w efekcie zakażenia organizmu czynnikami takimi jak: 

  • priony, 
  • wirusy i wiroidy, 
  • bakterie i riketsje,  
  • grzyby,  
  • niektóre toksyny.  

Należy podkreślić, że choroby zakaźne mogą występować u zwierząt i człowieka, a część z nich może być przenoszona między różnymi gatunkami.  

W jaki sposób może dojść do zakażenia? 

Najczęściej występującą przyczyną zakażenia jest kontakt z nosicielem lub chorym człowiekiem. Możliwe są także infekcje wynikające z kontaktu z chorą zwierzyną lub z zakażonymi produktami zwierzęcymi.  

Drogi rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych obejmują między innymi: 

  • bezpośredni kontakt z chorym lub nosicielem, 
  • kontakt z zakażonymi przedmiotami i powierzchniami,  
  • drogi oddechowe (np. aerozol patogenów w powietrzu, droga kropelkowa), 
  • zakażony pokarm i wodę,  
  • zanieczyszczoną glebę, 
  • materiał biologiczny pochodzący od osoby chorej lub nosiciela (np. nasienie, krew), 
  • wektory, do których zaliczamy między innymi gryzonie, komary czy kleszcze.  

Choroby zakaźne – objawy 

Objawy chorób zakaźnych są zróżnicowane i zależne od czynnika infekcyjnego. Zdecydowanie inne symptomy będą występowały w przypadku zakażeń grzybiczych, inne w przypadku bakteryjnych chorób układu pokarmowego, a jeszcze inne przy infekcjach wirusowych. 

U chorego najczęściej występuje gorączka i uczucie osłabienia, choć możliwe są także infekcje przebiegające bezobjawowo. Podczas choroby zakaźnej pacjentowi może dokuczać ból głowy, objawy grypopodobne oraz powiększenie węzłów chłonnych.  

Pamiętajmy, by zawsze dokładnie obserwować organizm: 

  • Zwróćmy uwagę na stan naszej skóry. Wszelkiego rodzaju objawy w postaci wysypki, rumienia, owrzodzenia, łuszczenia czy swędzenia powinny być skonsultowane z lekarzem. 
  • Podczas niektórych chorób zakaźnych występują symptomy ze strony układu oddechowego, takie jak kaszel czy duszności.   
  • Niepokojące powinny być dla nas biegunki oraz wszelkiego rodzaju zaburzenia ze strony układu pokarmowego, np. nudności czy wymioty. Mogą one świadczyć o infekcji bakteryjnej lub wirusowej.  
  • Nie wolno też bagatelizować zaburzeń ze strony układu nerwowego. Zmiany neurologiczne, takie jak zawroty głowy, paraliż, drgawki czy niedowład kończyn, powinny być niezwłocznie zgłoszone lekarzowi, który zdecyduje o dalszym postępowaniu.  

W grupie omawianych rodzajów chorób zakaźnych wyróżniamy jednostki, które są szczególnie niebezpieczne i wysoce zakaźne. Przykładem może być dżuma, cholera czy wirusowe gorączki krwotoczne. Choroby te wymagają rygorystycznych metod zwalczania, gdyż stanowią szczególne zagrożenie dla zdrowia publicznego. 

Choroby zakaźne – rodzaje 

Ze względu na rodzaj działającego czynnika wyróżniamy następujące grupy chorób zakaźnych. Przykłady poniżej: 

Choroby wirusowe 

Przykłady: AIDS, grypa, COVID-19, choroba Heinego-Medina, półpasiec, odra, ospa wietrzna, różyczka, świnka, wścieklizna. 

Riketsjozy 

Przykład: gorączka plamista. 

Choroby bakteryjne

Przykłady: błonica, borelioza, cholera, dur brzuszny, dżuma, gruźlica, kiła, rzeżączka, tężec. 

Choroby grzybicze

Przykłady: aspergiloza, kandydoza, kryptokokoza. 

Choroby prionowe

Przykłady: choroba Creutzfeldta-Jakoba, gąbczaste zwyrodnienie mózgu (BSE). 

Częstość i rodzaje chorób zakaźnych występujących na świecie uzależnione są od wielu czynników, do których możemy zaliczyć między innymi: 

  • stopień zaraźliwości, czyli możliwości czynnika chorobotwórczego do przeżycia i namnażania, a także do wywołania objawów chorobowych po przeniesieniu go do organizmu innego człowieka lub zwierzęcia, 
  • szerokość geograficzną i występowanie obszarów endemicznych,   
  • migracje ludzi, 
  • gęstość zaludnienia, 
  • rodzaj występujących wektorów, np. kleszczy czy komarów, 
  • czynniki atmosferyczne (np. temperatura i wilgotność powietrza), 
  • stopień rozwoju gospodarki, 
  • profilaktykę i stosowanie środków zapobiegawczych, 
  • poziom świadomości społecznej,  
  • odporność na leki, 
  • dostęp do opieki lekarskiej, 
  • możliwości diagnostyki i leczenia.  

W skali globalnej wśród wszystkich chorób zakaźnych najczęściej występują choroby układu oddechowego, objawiające się kaszlem, dusznościami, katarem, złym samopoczuciem oraz bólem głowy. Ogólnoświatowy problem stanowią także gruźlica oraz zakażenia wirusem HIV.  

W ciągu kilku ostatnich dekad w populacji polskiej najczęściej odnotowywano grypę (wraz z objawami grypopodobnymi), zatrucia pokarmowe i zakażenia jelitowe (np. wywołane przez rotawirusy), zakażenia wirusami hepatotropowymi, ospę wietrzną oraz świnkę.  

Rok 2020 zmienił jednak ogólnoświatową rzeczywistość w aspekcie chorób zakaźnych, a walka z epidemią spowodowaną wirusem SARS-CoV-2 stała się priorytetem i najważniejszym celem działań rządów i instytucji związanych z ochroną zdrowia. 

Choroby zakaźne w Polsce  

Dane dotyczące odnotowanych przypadków chorób zakaźnych powinny być wysyłane przez lekarzy do powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych, które z kolei udostępniane są jednostkom wojewódzkim. Następnie na podstawie tych informacji Zakład Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru NIZP-PZH sporządza dwutygodniowe raporty dotyczące zachorowania na wybrane choroby zakaźne w Polsce.  

Na podstawie dokumentu stanowiącego podsumowanie odnośnie zachorowania na wybrane choroby zakaźne w Polsce można wywnioskować, że od 1 stycznia do 31 grudnia 2020 roku najczęściej stwierdzane były:  

  • Salmonelloza: 5270 przypadków łącznie (w tym zatrucia pokarmowe, posocznica oraz inne zakażenia pozajelitowe), 
  • Bakteryjne zakażenia jelitowe: 11800 przypadków (w tym między innymi zakażenia wywołane przez E. coli, Campylobacter, Yersinia enterocolitica i Y. pseudotuberculosis lub Clostridium difficile), 
  • Wirusowe zakażenia jelitowe: 14386 przypadków ogółem (w tym wywołane przez rotawirusy i norowirusy), 
  • Wirusowe zakażenia jelitowe u dzieci do lat 2: 6230 przypadków, 
  • Biegunka i zapalenie żołądkowo-jelitowe (BNO; bliżej nieokreślone): 25857 przypadków ogółem (w tym 7238 przypadków u dzieci do lat 2), 
  • Płonica (szkarlatyna): 7639 przypadków, 
  • Choroba wywołana przez Streptococcus pyogenes (inwazyjna): 3104 przypadki ogółem (w tym 3028 przypadków róży), 
  • Borelioza z Lyme: 12524 przypadki ogółem (w tym 104 przypadki neuroboreliozy), 
  • Ospa wietrzna: 71392 przypadki, 
  • Grypa i podejrzenia grypy: 3164446 przypadków ogółem (w tym 1262119 przypadków odnotowanych u dzieci poniżej 14. roku życia), 
  • Zakażenia SARS-CoV-2 (COVID-19): 1255625 potwierdzonych przypadków oraz dodatkowo 17530 przypadków możliwych.  

Ważną informacją jest też fakt, że w 2020 roku nie odnotowano w Polsce żadnego przypadku: 

  • cholery (w 2019 roku odnotowano 1 przypadek), 
  • duru brzusznego (w 2019 roku odnotowano 3 przypadki), 
  • duru rzekomego (A, B, C) (w 2019 roku odnotowano 2 przypadki), 
  • dżumy, 
  • wąglika, 
  • nosacizny, 
  • błonicy, 
  • gorączki połogowej (w 2019 roku odnotowano 2 przypadki), 
  • gorączki Pontiac (w 2019 roku odnotowano 13 przypadków), 
  • ziarnicy wenerycznej wywołanej przez chlamydie (w 2019 roku odnotowano 3 przypadki), 
  • ornitozy (zakażenia Chlamydia psittaci), 
  • duru wysypkowego, 
  • gorączki Q (w 2019 roku odnotowano 4 przypadki), 
  • gorączki plamistej i innych riketsjoz (w 2019 roku odnotowano 4 przypadki), 
  • poliomyelitis (wywołane wirusem dzikim oraz wirusem pochodzenia szczepionkowego), 
  • wścieklizny (przy czym styczność, narażenie na wściekliznę i potrzebę szczepień odnotowano w 4277 przypadkach), 
  • choroby Chikungunya (w 2019 roku odnotowano 2 przypadki), 
  • gorączki zachodniego Nilu
  • choroby wywołanej przez wirus Zika, 
  • żółtej gorączki (żółtej febry), 
  • wirusowej gorączki krwotocznej (np. Ebola, Marburg, Lassa), 
  • ospy prawdziwej, 
  • pryszczycy, 
  • grypy ptaków typu A/H5 lub A/H5N1 u ludzi, 
  • wrodzonej choroby wirusowej (np. różyczka wrodzona),  
  • SARS (zespół ostrej niewydolności oddechowej wywołany przez koronawirusa SARS-coV-1), 
  • ostrych zatruć żywnością skażoną biologicznie i/lub chemicznie (np. mikotoksynami, dioksynami lub polichlorowanymi bifenylami). 

Choroby zakaźne – profilaktyka 

Profilaktyka chorób zakaźnych obejmuje zarówno działania jednostkowe, jak i systemowe: 

Do działań, na które wpływ ma każdy obywatel, zaliczamy: 

  • przestrzeganie higieny osobistej (np. częste mycie rąk),  
  • noszenie maseczek w przestrzeni publicznej, 
  • stosowanie rękawic ochronnych, np. podczas uprawy roślin (unikanie kontaktu z potencjalnie zakażoną glebą), 
  • unikanie jedzenia i wody z niewiadomego źródła, 
  • dezynfekcję przestrzeni i często używanych rzeczy,  
  • unikanie skupisk ludzkich,  
  • unikanie przebywania na terenach endemicznych występowania chorób zakaźnych, 
  • dbanie o odporność i ogólny stan zdrowia,  
  • unikanie kontaktu z osobami chorymi lub u których występuje podejrzenie choroby zakaźnej, 
  • wykonywanie szczepień ochronnych zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych i oficjalnymi zaleceniami, np. przed egzotycznymi podróżami, 
  • przestrzeganie konieczności odbycia izolacji lub kwarantanny, 
  • przekazywanie prawdziwych informacji o swoim stanie zdrowia podczas badań lekarskich, zwłaszcza w przypadku podejrzenia wystąpienia choroby zakaźnej.

Działania systemowe obejmują między innymi: 

  • zapewnienie szczepień ochronnych, które stanowią najskuteczniejsze narzędzie walki z chorobami zakaźnymi, 
  • rejestr każdego przypadku zakażenia lub choroby zakaźnej (zgodnie z Ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz.U.2020.1845 ze zm.), 
  • monitorowanie procesu rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych i epidemii,  
  • ścisłą współpracę jednostek nie tylko na poziomie krajowym, ale też w skali europejskiej i ogólnoświatowej (np. stosowanie się do zaleceń WHO), 
  • szerzenie wiedzy na temat chorób zakaźnych i możliwych działań profilaktycznych, 
  • odpowiedni poziom diagnostyki i dostępu do opieki lekarskiej,  
  • opracowanie planu działania na wypadek wystąpienia epidemii lub ognisk chorób zakaźnych. 

Choroby zakaźne a obowiązujące akty prawne 

Na terenie Europy istnieje obowiązek zgłaszania i monitorowania chorób zakaźnych.  Został on określony w 1999 roku przez Komisję Europejską, której prace są kontynuowane przez Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób Zakaźnych (ECDC) z siedzibą w Sztokholmie (Szwecja).  

Zakres działalności tej instytucji obejmuje między innymi: 

  • zbieranie danych z krajów Unii Europejskiej odnośnie 52 chorób zakaźnych, które analizowane są przy pomocy europejskiego systemu nadzorowania (ang. European Surveillance System – TESSy), 
  • gotowość do pomocy krajom unijnym w przypadku wystąpienia chorób zakaźnych, 
  • funkcję doradczą dla rządów i instytucji unijnych, 
  • wykrywanie i analizę potencjalnych zagrożeń dla zdrowia w Unii Europejskiej, 
  • koordynację europejskiego programu szkoleń w zakresie epidemiologii interwencyjnej oraz mikrobiologii w zdrowiu publicznym,  
  • organizację corocznej europejskiej konferencji naukowej dotyczącej epidemiologii stosowanej chorób zakaźnych. 

Warto zaznaczyć, że Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób Zakaźnych pozostaje w ciągłej współpracy z Europejską Agencją Leków, Europejskim Urzędem ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz Światową Organizacją Zdrowia (WHO).  

W Polsce obowiązującym aktem prawnym jest Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz.U.2020.1845 ze zm.).  

Załącznik do wyżej wymienionej Ustawy zawiera listę chorób zakaźnych i zakażeń, które podlegają obowiązkowi zgłoszenia w Polsce. Jest ona dość długa i obejmuje następujące przykłady: 

  • bąblowica i wągrzyca, 
  • biegunki o etiologii infekcyjnej lub nieustalonej u dzieci do lat 2, 
  • błonica, 
  • borelioza z Lyme, 
  • bruceloza, 
  • Chikungunya, 
  • chlamydiozy i inne zakażenia nierzeżączkowe układu moczowo-płciowego, 
  • cholera, 
  • choroba Creutzfeldta-Jakoba i inne encefalopatie gąbczaste, 
  • choroba wirusowa Ebola (EVD), 
  • czerwonka bakteryjna, 
  • dur brzuszny i zakażenia pałeczkami durowymi, 
  • dur wysypkowy (w tym choroba Brill-Zinssera) i inne riketsjozy, 
  • dury rzekome A, B, C i zakażenia pałeczkami rzekomodurowymi, 
  • dżuma, 
  • giardioza, 
  • gorączka Q, 
  • gruźlica i inne mikobakteriozy, 
  • grypa (w tym grypa ptaków u ludzi), 
  • inwazyjne zakażenia Neisseria meningitidis
  • inwazyjne zakażenia Streptococcus pneumoniae
  • inwazyjne zakażenia Streptococcus pyogenes
  • inwazyjne zakażenia Haemophilus influenzae
  • jersinioza, 
  • kampylobakterioza, 
  • kiła, 
  • kryptosporydioza, 
  • krztusiec, 
  • legioneloza, 
  • leptospirozy, 
  • listerioza, 
  • nagminne zapalenie przyusznic (świnka), 
  • nosacizna, 
  • odra, 
  • ornitozy, 
  • ospa prawdziwa, 
  • ospa wietrzna, 
  • ostre nagminne porażenie dziecięce (poliomyelitis) oraz inne ostre porażenia wiotkie, w tym zespół Guillaina-Barrégo, 
  • płonica, 
  • pryszczyca, 
  • różyczka i zespół różyczki wrodzonej, 
  • rzeżączka, 
  • salmonellozy inne niż wywołane przez pałeczki Salmonella Typhi i Salmonella Paratyphi A, B, C oraz zakażenia przez nie wywołane, 
  • tężec, 
  • toksoplazmoza wrodzona, 
  • tularemia, 
  • wąglik, 
  • wirusowe gorączki krwotoczne, w tym żółta gorączka, 
  • wirusowe zapalenia wątroby (A, B, C, inne) oraz zakażenia wywołane przez wirusy zapalenia wątroby, 
  • włośnica, 
  • wścieklizna, 
  • zakażenia żołądkowo-jelitowe oraz zatrucia pokarmowe o etiologii infekcyjnej lub nieustalonej, 
  • zakażenia szpitalne oraz zakażenia biologicznymi czynnikami chorobotwórczymi opornymi na antybiotyki kluczowe dla leczenia, 
  • zakażenia wirusem zachodniego Nilu, 
  • zakażenie ludzkim wirusem niedoboru odporności (HIV) i zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS), 
  • zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych lub mózgu o etiologii infekcyjnej lub nieustalonej, 
  • zatrucie jadem kiełbasianym (botulizm), 
  • zespół hemolityczno-mocznicowy i inne postaci zakażenia werotoksycznymi pałeczkami Escherichia coli (STEC/VTEC), 
  • zespoły ciężkiej ostrej niewydolności oddechowej (SARI) lub innej niewydolności narządowej o etiologii infekcyjnej lub nieustalonej, 
  • zimnica (malaria). 

Pamiętajmy, że znajomość etiologii i przebiegu chorób ma szczególne znaczenie  w działaniu prewencyjnym i procesie zwalczania epidemii. Walka z rozprzestrzenianiem się chorób zakaźnych jest ściśle związana ze sprawnym systemem zgłaszania przypadków i monitorowania rozwoju zachorowań. Tylko wysoka świadomość społeczna, przestrzeganie reżimu sanitarnego i skuteczne działanie władz na szczeblu lokalnym i ogólnokrajowym mogą szybko przeciwstawić się epidemii i zatrzymać rozprzestrzenianie się zakaźnych czynników chorobotwórczych.  

Źródła: 

  • Dopieralska, P., & Krukowski, H. (2017). Wpływ zmian klimatycznych na występowanie wybranych chorób zakaźnych. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 23, 152-157. 
  • Dziwisz, S. (2016). System szczepień ochronnych dzieci–szczepienia jako profilaktyka chorób zakaźnych. Kontrola Państwowa, 61(6 (371)), 91-98. 
  • Godala, M., & Szatko, F. (2010). Zgłaszalność chorób zakaźnych. Cz. I. Ocena świadomości lekarzy dotycząca zgłaszania chorób zakaźnych do inspekcji sanitarnej. Probl Hig Epidemiol, 91(2), 198-205. 
  • http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2020/index_mp.html (data dostępu: 6.03.2021) 
  • https://europa.eu/european-union/about-eu/agencies/ecdc_pl  (data dostępu: 6.03.2021) 
  • https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20082341570/U/D20081570Lj.pdf (data dostępu: 6.03.2021) 
  • http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2020/INF_20_12B.pdf (data dostępu: 6.03.2021) 
  • https://www.gov.pl/web/gis/gruzlica–choroba-ktora-nie-pozwala-o-sobie-zapomniec (data dostępu: 6.03.2021) 
  • https://www.gov.pl/web/gis/rotawirusy  (data dostępu: 6.03.2021) 
  • https://www.gov.pl/web/gis/szczepienie-czy-ospa-party (data dostępu: 6.03.2021).
Masz pytanie, szukasz porady?
Jeśli szukasz darmowej porady w zakresie zdrowia oraz przyjmowania leków lub suplementów diety, chętnie odpowiemy na Twoje pytanie.
Zapytaj farmaceutę