Kategorie
Gemini.pl

Artykuły

X - Aurovitas Tributron
X - Nowości 2024
X - Solpharma
X - Hello Spring
X - Tydzień francuskich marek
X - Światowy Dzień Zdrowia Jamy Ustnej

Choroby bakteryjne i wirusowe

Sortuj wg

Choroby bakteryjne i wirusowe – czym są i rodzaje chorób 

Choroby mogą mieć różnorodne przyczyny. Za ich rozwój odpowiadają m.in. czynniki zakaźne, do których należą bakterie i wirusy. Mimo rozwoju cywilizacyjnego i znacznej poprawy warunków sanitarnych bakterie i wirusy nieustannie atakują ludzi, niejednokrotnie wywołując groźne epidemie. Z tego artykułu dowiesz się, czym różnią się od siebie bakterie i wirusy, jak infekują nasz organizm, w jaki sposób diagnozuje się i leczy poszczególne infekcje oraz co robić, by ograniczyć ryzyko zachorowania. Czytaj więcej...

Choroby wirusowe – czym są? 

Wirusy to niewielkie cząstki zakaźne składające się z fragmentu RNA lub DNA otoczonego białkowym kapsydem. Poza nielicznymi wyjątkami są dużo mniejsze od bakterii i osiągają od 18 do 300 nm. Wirusy są bardzo rozpowszechnione w przyrodzie, a ich liczebność ponad 10-krotnie przewyższa bakterie. Nie są kwalifikowane jako organizmy żywe, gdyż nie posiadają budowy komórkowej ani własnych układów metabolicznych, przez co nie są zdolne do samodzielnego namnażania się. Wykorzystują w tym celu wyłącznie obce komórki, przedostając się do ich wnętrza i zmuszając je do wytwarzania swoich białek. Zanim zainfekowana komórka ulegnie rozpadowi, jest w stanie wyprodukować aż 100 000 nowych wirionów. Objawy chorobowe powstają jako efekt niszczenia zaatakowanych przez wirusy komórek oraz na skutek uruchomienia procesu odpowiedzi immunologicznej organizmu. U człowieka wirusy można spotkać przede wszystkim w układzie pokarmowym i na powierzchni skóry. Mimo swojej obecności nie zawsze wywołują chorobę.  

Wirusy towarzyszą ludziom od dawna, czego dowodem są wbudowane w genom sekwencje retrowirusowe stanowiące około 8% całkowitego materiału genetycznego człowieka.  

Wirusy wywołujące choroby u ludzi rozprzestrzeniają się: 

  • drogą kropelkową (wirus grypy, wirus SARS-CoV-2), drogą powietrzną (ospa wietrzna); 
  • drogą fekalno-oralną (rotawirusy); 
  • poprzez bezpośredni kontakt z błoną śluzową (np. wirus opryszczki); 
  • poprzez kontakty płciowe (wirus HIV); 
  • przez zakażoną krew (wirusowe zapalenie wątroby); 
  • w sposób pośredni przez dotykanie przedmiotów i powierzchni, z którymi miał styczność nosiciel; 
  • poprzez chore zwierzęta (wirus wścieklizny); 
  • ukąszenie zainfekowanego pajęczaka (wirus kleszczowego zapalenia mózgu); 
  • przeniesienie wirusa na dziecko w łonie matki. 

Choroby bakteryjne – czym są? 

Bakterie to jednokomórkowe mikroorganizmy o średniej wielkości 1-10 μm i różnorodnych kształtach, które, choć nie posiadają jądra komórkowego, są zdolne do samodzielnej egzystencji.  

Według szacunków zaledwie 1% wszystkich poznanych gatunków bakterii ma potencjał chorobotwórczy. Większość z nich jest obojętna lub nawet korzystna dla prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu. Bakterie są wszechobecne i zasiedlają zarówno środowisko naturalne, jak i wnętrze człowieka.  

W naszym ciele znajduje się 10 razy więcej bakterii niż własnych komórek.  

Tworzą one tzw. mikroflorę endogenną, która w większości zamieszkuje układ pokarmowy. Mikrobiota jelitowa odpowiada za naszą odporność. Choroba rozwija się, gdy dojdzie do zakażenia bakteriami chorobotwórczymi o właściwościach wirulentnych. Mogą one pochodzić ze środowiska zewnętrznego (zakażenia egzogenne) lub w sprzyjających warunkach także z fizjologicznej mikroflory (zakażenie endogenne/oportunistyczne). Do zakażeń oportunistycznych dochodzi u osób z obniżoną odpornością, np. w przebiegu AIDS, podczas immunosupresji po transplantacjach lub po długotrwałej antybiotykoterapii. Zakażenie polega na wniknięciu bakterii do organizmu gospodarza, które następnie namnażają się, wywołują uszkodzenie zajętych tkanek i zaburzają ich funkcjonowanie. Ponadto mogą wydzielać toksyczne substancje – endotoksyny i egzotoksyny. Ich działalność, a także sama odpowiedź immunologiczna organizmu jest odczuwana jako objawy chorobowe, do których najczęściej należą dolegliwości bólowe, gorączka, kaszel i biegunka. Infekcje bakteryjne cechuje nagły początek w przeciwieństwie do chorób wirusowych, które rozpoczynają się łagodniej. Do zakażenia bakteriami chorobotwórczymi może dojść poprzez: 

  • bezpośredni kontakt z chorym człowiekiem lub zwierzęciem; 
  • styczność z przedmiotami, których dotykała osoba zakażona; 
  • spożywanie zainfekowanego pokarmu lub zanieczyszczonej wody; 
  • ukąszenie owada, który jest nosicielem patogenu; 
  • na drodze wertykalnej (zakażenie dziecka w łonie chorej matki). 

Choroby bateryjne różnią się między sobą przebiegiem oraz potencjałem zakaźnym. Niektóre z nich nie przenoszą się z chorego na inną osobą (np. tężec, botulizm), a inne są w stanie wywoływać groźne epidemie o dużym zasięgu, jak np. cholera w XIX wieku i dżuma w XIV wieku. 

Rodzaje chorób wirusowych 

Wyróżnia się wiele rodzin wirusów, które różnią się od siebie typem kwasu nukleinowego, wirulencją i rodzajem wywoływanych chorób: 

  • adenowirusy – są odpowiedzialne za wirusowe zapalenie spojówek i rogówki oraz łagodne infekcje dróg oddechowych; 
  • herperwirusy – są zdolne do przebywania w stanie utajenia i reaktywacji w sprzyjających warunkach; wywołują u człowieka opryszczkę wargową, ospę wietrzną, półpasiec, mięsak Kaposiego, a wirus Epsteina-Barr jest przyczyną rozwoju chłoniaka Burkitta; 
  • koronawirusy – w zależności od rodzaju wirusa mogą powodować łagodne przeziębienia lub infekcje o ostrym przebiegu, które mogą prowadzić do ostrej niewydolności oddechowej, np. SARS, MERS, COVID-19; 
  • ortomyksowirusy – należy do nich wirus grypy atakujący układ oddechowy; 
  • papillomawirusy – są przyczyną zmian rozrostowych na skórze (brodawki) oraz raka szyjki macicy; 
  • paramyksowirusy – powodują choroby układu oddechowego, świnkę i odrę; 
  • parwowirusy – wywołują rumień zakaźny u dzieci; 
  • pikornawirusy – należące do tej grupy rinowirusy wywołują przeziębienia, a hepatowirusy wirusowe zapalenie wątroby typu A; do pikornawirusów zalicza się także wirus choroby Heinego-Medina; 
  • pokswirusy – ich przedstawicielem jest wirus ospy prawdziwej, na który na przestrzeni dziejów zapadały całe populacje, co wywoływało epidemie; dzięki wprowadzeniu szczepień ochronnych udało się go wyeliminować; 
  • rabdowirusy – należy do nich wirus wścieklizny, którym ludzie mogą zarazić się od dzikich zwierząt i niezaszczepionych zwierząt domowych; 
  • retrowirusy – mają zdolność przeprowadzania procesu odwrotnej transkrypcji, która umożliwia im przepisywanie informacji genetycznej z RNA na DNA. Najlepiej poznanym retrowirusem jest wirus HIV odpowiedzialny za chorobę AIDS oraz wirus ludzkiej białaczki, który wywołuje nowotwory wywodzące się z limfocytów T. 

Choroby wirusowe ze względu na przebieg dzielimy na infekcje: 

  • ostre – podczas których wiriony replikują się w sposób efektywny, doprowadzając do śmierci zaatakowanych komórek i powstania objawów chorobowych; 
  • przewlekłe – wirus powiela się w sposób ciągły, nie powodując lizy komórki; 
  • utajone – genom wirusa pozostaje w komórce, nie wywołując żadnych objawów i jest przekazywany komórkom potomnym; w sprzyjających warunkach (np. osłabienie odporności) może dojść do jego reaktywacji i zainicjowania procesu chorobowego; 
  • onkogenne – w rzadkich przypadkach wirusy DNA i retrowirusy mogą stać się przyczyną transformacji nowotworowej komórek. 

Choroby bakteryjne – rodzaje 

Choroby bakteryjne można podzielić na kilka rodzajów, biorąc pod uwagę zajmowany narząd: 

  • choroby bakteryjne skóry, np. trądzik, liszajec zakaźny, różyca, gruźlica skóry, łupież rumienowy, promienica, czyrak, bakteryjne zapalenie mieszków włosowych, ropnie mnogie pach; 
  • choroby bakteryjne dróg oddechowych, np. paciorkowcowe zapalenie gardła i migdałków podniebiennych (angina), ostre bakteryjne zapalenie zatok; 
  • ostre bakteryjne zapalenie ucha środkowego – jest poprzedzone infekcją wirusową, podczas której toczący się stan zapalny upośledza wentylację ucha środkowego, sprzyjając wtórnym zakażeniom bakteryjnym z flory nosowo-gardłowej; 
  • choroby bakteryjne dróg-moczowo płciowych, np. rzeżączka, chlamydioza; 
  • choroby bakteryjne układu pokarmowego, np. biegunka podróżnych, salmonelloza, czerwonka, jersinioza, krwotoczne zapalenie okrężnicy, zakażenie oportunistyczne Clostridium difficile i rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego;  
  • choroby bakteryjne układu nerwowego, np. bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ropień mózgu, tężec; 
  • choroby bakteryjne o zasięgu ogólnoustrojowym, np. anaplazmoza, borelioza, listerioza, gruźlica, wąglik, kiła, cholera, błonica, trąd, zatrucie jadem kiełbasianym (botulizm). 

Choroby bakteryjne i wirusowe – badania 

Podstawę do postawienia właściwej diagnozy stanowi wywiad lekarski i badanie przedmiotowe pacjenta. W wielu przypadkach już na tym etapie można trafnie rozpoznać schorzenie. W planowaniu leczenia chorób zakaźnych dróg oddechowych niezwykle ważne jest rozróżnienie infekcji wirusowej od bakteryjnej. W zdecydowanej większości przypadków za zachorowania odpowiedzialne są wirusy. Wówczas zastosowanie antybiotykoterapii jest nie tylko nieuzasadnione, ale również niekorzystne. Nadużywanie antybiotyków sprzyja powstawaniu szczepów lekoopornych bakterii, a także niszczy florę bakteryjną jelit, na długo osłabiając naturalną odporność. Antybiotyki powinny zostać wdrożone do leczenia, gdy z dużym prawdopodobieństwem podejrzewa się zakażenie bakteryjne lub gdy zostanie ono potwierdzone badaniami. Przydatnym narzędziem w szybkiej diagnostyce infekcji bakteryjnych jest oznaczanie stężenia białka C-reaktywnego (CRP). W prawidłowych warunkach jego poziom utrzymuje się poniżej wartości 6 mg/l. W czasie infekcji bakteryjnej już po kilku godzinach ilość CRP znacząco wzrasta, osiągając szczyt po dwóch dobach od zakażenia, podczas gdy w chorobach o etiologii wirusowej nie dochodzi do istotnych zmian jego stężenia. Obecnie w wielu gabinetach lekarskich wykonuje się szybkie testy diagnostyczne z surowicy krwi, dzięki czemu można zredukować ilość niepotrzebnie przepisywanych antybiotyków. 

W diagnozowaniu chorób bakteryjnych pomocne jest zastosowanie: 

  • bakterioskopii – ocena mikroskopowa odpowiednio wybarwionego i utrwalonego materiału biologicznego;  
  • posiewu – hodowla bakterii na podłożach mikrobiologicznych;  
  • badań serologicznych – wykrywanie swoistych przeciwciał i antygenów; 
  • badań molekularnych – identyfikacja materiału genetycznego bakterii w pobranym materiale biologicznym.  

Jeśli lekarz podejrzewa infekcję bakteryjną, może zlecić pobranie materiału biologicznego od pacjenta, który posłuży do wykonania antybiogramu. Jest to badanie laboratoryjne określające lekowrażliwość wyizolowanego szczepu bakterii chorobotwórczej. Po otrzymaniu wyników dowiadujemy się, który antybiotyk działa na daną bakterię najskuteczniej, dzięki czemu można tak zmodyfikować leczenie, aby uzyskać najlepsze efekty terapeutyczne. 

Rozpoznawanie chorób wirusowych odbywa się na podstawie stwierdzenia charakterystycznych objawów lub poprzez potwierdzenie obecności wirusa w próbce biologicznej pobranej od pacjenta. Najczęściej w tym celu stosuje się metody serologiczne wykrywające antygeny wirusa lub specyficzne, skierowane przeciwko niemu przeciwciała oraz metody molekularne, które polegają na identyfikacji materiału genetycznego wirusa w badanym materiale (testy PCR). 

Choroby bakteryjne i wirusowe – leczenie 

Sposób leczenia chorób bakteryjnych i wirusowych różni się ze względu na odmienne właściwości tych patogenów. Bakterie wykazują wrażliwość na poszczególne antybiotyki, dzięki czemu ich trafne dobranie i zastosowanie z reguły daje bardzo dobre i szybkie efekty terapeutyczne. Lekarz może przepisać antybiotyk na podstawie przeprowadzonego badania fizykalnego i własnego doświadczenia. Może też zlecić wykonanie dodatkowych badań, aby zyskać możliwość modyfikacji leczenia po otrzymaniu wyników antybiogramu. Podczas antybiotykoterapii należy pamiętać o jednoczesnym stosowaniu preparatów probiotycznych (leki osłonowe), które wzbogacają korzystną mikroflorę bakteryjną i zapobiegają powikłaniom terapii w postaci biegunki lub grzybicy przewodu pokarmowego. Z kolei wirusy nie są podatne na działanie antybiotyków z racji braku posiadania struktury komórkowej i własnej maszynerii metabolicznej. Dlatego infekcje wirusowe z reguły leczy się tylko objawowo poprzez łagodzenie występujących dolegliwości oraz wspieranie naturalnej odporności organizmu. Nie oznacza to jednak, że choroby wywołane przez wirusy są mniej groźne. Mogą prowadzić do poważnych powikłań o zasięgu ogólnoustrojowym, a tocząca się infekcja wirusowa zwiększa ryzyko wtórnych zakażeń bakteryjnych. W niektórych cięższych przypadkach grypy wczesne wdrożenie leków przeciwwirusowych dostępnych na receptę pomaga skuteczniej zwalczyć chorobę. Działanie przeciwwirusowe wykazują oseltamiwir, zanamiwir, amantadyna oraz rymantadyna. Powszechne stosowanie tego typu leków jest ograniczone, ponieważ substancje ingerujące w cykl życiowy wirusa nie pozostają obojętne dla żywych komórek gospodarza. Opracowano także wiele innych substancji hamujących namnażanie się wirusów, jak chociażby glekaprewir czy pibrentaswir stosowane w leczeniu wirusowego zapalenia wątroby typu C. Stymulująco na układ immunologiczny walczący z infekcją wpływają interferony – naturalne glikoproteiny wytwarzane w organizmach ssaków. Ponieważ wykazują również działanie przeciwwirusowe, opracowano rekombinowany interferon pozyskiwany metodami inżynierii genetycznej wykazujący identyczną aktywność biologiczną. Podaje się go przede wszystkim chorym na AIDS z mięsakiem Kaposiego, osobom cierpiącym na przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B i C, a także w przebiegu nowotworów. 

Choroby bakteryjne i wirusowe – profilaktyka 

Aby zminimalizować ryzyko zakażenia, należy przestrzegać podstawowych zasad higieny oraz unikać bezpośredniego kontaktu z chorymi osobami. Działania profilaktyczne obejmują: 

  • częste, dokładne mycie rąk pod bieżącą wodą z użyciem mydła; 
  • unikanie dotykania dłońmi błon śluzowych, oczu, ust i nosa; 
  • staranne mycie warzyw i owoców przed jedzeniem; 
  • picie wody kranowej tylko po wcześniejszym przegotowaniu lub wyłącznie ze sprawdzonych źródeł; 
  • mycie i dezynfekcja często dotykanych przedmiotów i powierzchni; 
  • unikanie przebywania w dużych skupiskach ludzi, zwłaszcza w zamkniętych pomieszczeniach; 
  • zachowanie środków ostrożności podczas kontaktu z osobą zakażoną lub potencjalnie zakażoną (bezpieczny dystans, zakładanie maseczki, dezynfekcja/umycie rąk); 
  • używanie rękawic ochronnych podczas pracy w ogrodzie (potencjalny kontakt skażonej gleby z uszkodzoną skórą); 
  • prawidłowe przechowywanie żywności wymagającej warunków chłodniczych; 
  • wstrzymanie się od spożywania surowego mięsa i jaj z niepewnych źródeł; 
  • podejmowanie działań wzmacniających naturalną odporność (zdrowa, urozmaicona dieta, regularna aktywność fizyczna, suplementacja witaminy D w miesiącach jesienno-zimowych); 
  • korzystanie z dostępnych szczepień ochronnych; 
  • unikanie przygodnych kontaktów seksualnych i stosowanie prezerwatyw; 
  • rozsądne korzystanie z antybiotykoterapii (tylko w uzasadnionych przypadkach i zgodnie z zaleceniami lekarza). 

W przypadku zachorowania na chorobę bakteryjną lub wirusową, oprócz podjętego leczenia farmakologicznego, niezwykle ważne jest zapewnienie organizmowi odpowiednich warunków do regeneracji, takich jak odpoczynek, odpowiednia ilość snu, właściwe nawodnienie. W dobie wciąż panującej pandemii istotne jest również ograniczenie kontaktów, a nawet izolacja na czas choroby, która hamuje rozprzestrzenianie się patogenów w otoczeniu. 

Źródła: 

  • Byambasuren S., Brydak L. B., Diagnostyka laboratoryjna grypy, Pediatr Med Rodz, 2018. 
  • Binek M., Mikrobiom człowieka – zdrowie i choroba, Post. Mikrobiol., 2012. 
  • Działo J., Deptuła W., Systematyka wirusów kręgowców – aktualne dane, Kosmos – Polskie Towarzystwo Przyrodników im. Kopernika, 2010. 
  • Głobińska A., Kowalski M. L., Interferon alfa: perspektywy zastosowania w leczeniu wirusowych zakażeń dróg oddechowych, Alergia Astma Immunologia, 2013. 
  • Sapilak B. J., Szablewski E., Melon-Sapilak M., Bujnowska-Fedak M. M., Steciwko A., Ocena przydatności oznaczeń białka C-reaktywnego metodami półilościową i ilościową w diagnostyce infekcji górnych dróg oddechowych, Family Medicine & Primary Care Review, 2012. 
  • Siewiert B., Wysocki J., Bakteryjne zakażenia górnych dróg oddechowych u dzieci, Pediatria po Dyplomie, 2017. 
  • Wawrzynowicz-Syczewska M., Doustne bezpośrednio działające leki przeciwwirusowe w leczeniu przewlekłego wirusowego zapalenia wątroby typu C, Gastroenterologia Kliniczna, 2015. 
  • Zych M. A., Górska E. B., Jankiewicz U., Kowalczyk P., Stępień W., Choroby wywoływane przez drobnoustroje bytujące na skórze, Medycyna Rodzinna, 2013.
Masz pytanie, szukasz porady?
Jeśli szukasz darmowej porady w zakresie zdrowia oraz przyjmowania leków lub suplementów diety, chętnie odpowiemy na Twoje pytanie.
Zapytaj farmaceutę