Cukrzyca – w jaki sposób się ją leczy?

Cukrzyca została uznana za chorobę cywilizacyjną, a ogólnoświatowe tendencje rozwoju cukrzycy nie napawają optymizmem. Przyczyn cukrzycy należy upatrywać się głównie w: 

• genetyce,  
• zakażeniach wirusowych i bakteryjnych, 
• czynnikach środowiskowych, 
• jako konsekwencji innych, współistniejących chorób. 

Przeczytaj również: 
Cukrzyca – rodzaje, objawy, leczenie
Cukrzyca – wszystko, co warto o niej wiedzieć

Cukrzyca – rodzaje 

Cukrzyca typu 1 – insulinozależna 

To cukrzyca, w której zostają zniszczone obszary trzustki, produkujące insulinę, tzw. wyspy Langerhansa. Następuje niedobór insuliny, a objawy są dość charakterystyczne, chociaż nie zawsze występujące jednocześnie: 

• spadek masy ciała, 
• wzmożone pragnienie, 
• wzmożony głód, 
• wzmożone oddawanie moczu, 
• problemy skórne, skóra sucha i swędząca, niegojące się rany, 
• senność i osłabienie. 

Do niedawna ten typ nazywany był cukrzycą młodzieńczą, ponieważ głównie dotyczył dzieci i osób młodych. Przez swój gwałtowny przebieg i szybki rozwój w ciągu zaledwie kilku lat nierozpoznana cukrzyca typu 1 ma najpoważniejsze, często nieodwracalne konsekwencje, jak: 

• uszkodzenie wzroku (retinopatia),  
• uszkodzenie nerek (nefropatia),  
• uszkodzenie dużych i małych naczyń krwionośnych (makro- i mikroangiopatia). 

Cukrzyca typu 2 – insulinoniezależna  

To najczęstszy (ok. 90% przypadków) typ cukrzycy. Rozwija się na przestrzeni kilkunastu lub nawet kilkudziesięciu lat w sposób dwutorowy: 

• jako efekt zmniejszonego i opóźnionego wydzielania insuliny, 
• w konsekwencji zmniejszenia wrażliwości komórek na działanie insuliny i niedostateczną podaż glukozy, która jest podstawowym materiałem energetycznym. 

Większość pacjentów jest otyła, a fakt ten jest podstawowym elementem walki z tą chorobą cywilizacyjną. Objawy tego typu cukrzycy są podobne do typu pierwszego, jednak nie tak nasilone i gwałtowne, dlatego tak trudno je powiązać z tą chorobą, zwłaszcza jeżeli nie występują „w komplecie”. 

Cukrzyca w przebiegu ciąży  

Jest to podwyższone stężenie glukozy we krwi, które po raz pierwszy rozpoznano w ciąży, zazwyczaj między 24 a 28. tygodniem jej trwania. W większości przypadków mija po porodzie, jednak świadczy o większym ryzyku rozwoju cukrzycy typu 2 w późniejszych latach. Do dodatkowych czynników ryzyka cukrzycy w ciąży należą: 

• trzecia i kolejne ciąże,  
• urodzenie noworodka z masą >4kg,  
• nadciśnienie tętnicze,  
• wiek >35 r. ż. 

Czynniki te nie zawsze muszą jednak wystąpić. 

Przeczytaj również:
Cukrzyca w ciąży – skąd się bierze i jak sobie z nią radzić?

Cukrzyca polekowa  

Jak sama nazwa wskazuje, jest skutkiem ubocznym długotrwałego stosowania niektórych leków (np. glikokortykosteroidów). 

Przeczytaj również:
Glukometr – jaki wybrać?

Leczenie farmakologiczne cukrzycy 

Podstawą leczenia cukrzycy, oprócz farmakologii, jest zastosowanie odpowiedniej diety i codziennej aktywności fizycznej. Dieta powinna ograniczać cukry proste i zawierać składniki o niskim indeksie glikemicznym (czyli takie, które nie powodują gwałtownego wzrostu poziomu glukozy we krwi). 

Przeczytaj również: 
Indeks glikemiczny – co to jest i jak go sprawdzić w produktach?
Produkty zawierające niski indeks glikemiczny

Natomiast w leczeniu farmakologicznym cukrzycy stosuje się następujące grupy leków (wszystkie z nich są wydawane z przepisu lekarza): 

Insulina 

Jej odkrycie na początku dwudziestego wieku było przełomem w terapii tej nieuleczalnej dotąd choroby. Pierwsze insuliny otrzymywano z trzustek wołowych i wieprzowych. Insulina jest głównym lekiem stosowanym w terapii cukrzycy typu 1. Obecnie mamy do wyboru kilkanaście rodzajów tej substancji otrzymywanych metodą inżynierii genetycznej o konkretnych właściwościach farmakokinetycznych: 

• krótkodziałające, np. Actrapid, Gensulin R, Humulin R, 
• analogi szybkodziałające, np. Novorapid, Humalog, Apidra, 
• insuliny o średnim czasie działania, np. Insulatard, Gensulin N, Humulin N, 
• analogi długodziałające, np. Levemir, Lantus, Abasaglar, Toujeo, 
• mieszanki ludzkie, np. Gensulin M, Humulin M, Mixtard, Polhumin Mix, 
• mieszanki analogowe, np. Humalog Mix, NovoMix. 

Dawkowanie tych insulin jest dostosowane indywidualnie do pacjenta – w zależności od rodzaju, ilości i czasu przyjmowanych posiłków, a także stopnia insulinooporności. Średnia ilość dla osoby dorosłej wynosi 30-70 IU dziennie. 

Najpoważniejszym działaniem niepożądanym stosowania insulin jest hipoglikemia, którą doświadczony diabetyk potrafi odpowiednio wcześnie rozpoznać. Do objawów, które świadczą o wystąpieniu hipoglikemii, należą:  

• nagły głód,  
• pocenie się,  
• drżenie rąk,  
• zmiana zachowania,  
• osłabienie). 

Aby zapobiec skutkom hipoglikemii, należy spożyć odpowiedni wysokowęglowodanowy posiłek. 

Insulinę podaje się podskórnie, zazwyczaj w udo lub brzuch, najlepiej każdorazowo zmieniając okolicę podania. 

W ostatnich latach do leczenia cukrzycy wprowadzono też tzw. pompy insulinowe szczególnie polecane osobom, u których trudno właściwie wyregulować poziom glukozy we krwi (np. dzieci), lub z wysoką glikemią poranną. Pozwalają one na podanie insuliny w ciągłym wlewie, z dodatkowymi bolusami, zależnymi od posiłków czy aktywności fizycznej, naśladując fizjologiczne wydzielanie tego hormonu i maksymalnie zwiększając komfort i bezpieczeństwo terapii. 

Doustne leki przeciwcukrzycowe 

Metformina  

Jest to lek pierwszego wyboru w stanach przedcukrzycowych, a także terapii cukrzycy typu 2, zwłaszcza u pacjentów otyłych. Zmniejsza wytwarzanie glukozy w wątrobie i zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę. Może być podawana w monoterapii, a także razem z innymi lekami przeciwcukrzycowymi lub z insuliną. Stosowana zazwyczaj 1-3 razy dziennie w trakcie lub po posiłku. Rzadko powoduje hipoglikemię, a jej najpoważniejszym działaniem niepożądanym (ale tylko po przedawkowaniu lub przy znacznej niewydolności nerek) jest kwasica mleczanowa, objawiająca się: 

• dusznością,  
• bólem brzucha,  
• hipotermią,  
• śpiączką.  

Kwasica mleczanowa to stan zagrażający życiu, wymagający szybkiej reakcji.  

Najczęstsze skutki uboczne po spożyciu tego leku to zaburzenia żołądkowo-jelitowe i metaliczny posmak w ustach. 

Obecnie mamy do wyboru wiele preparatów z metforminą, również  w postaci o przedłużonym uwalnianiu, które są stosowane 1-2 razy na dobę. Dodatkowym korzystnym działaniem tej substancji jest obniżanie „złego” cholesterolu LDL i podwyższanie jego „dobrej” frakcji – HDL. 

Akarboza i miglitol 

Są to inhibitory alfaglukozydazy, które blokują enzym odpowiedzialny za rozkład węglowodanów w jelicie, opóźniając w ten sposób ich wchłanianie, dzięki czemu nie powodują poposiłkowej hiperglikemii. Główne skutki uboczne stosowania tych substancji to wzdęcia i biegunki, których ryzyko zmniejsza się, stopniowo podwyższając dawkę. 

Pioglitazon 

Substancja ta obniża glikemię na czczo i wywiera korzystny wpływ na poziom cholesterolu. Ma jednak sporo skutków ubocznych, do których należą:  

• zwiększenie apetytu,  
• zatrzymanie wody w organizmie,  
• zwiększone ryzyko złamań kości. 

Jednak do najważniejszych działań niepożądanych należy obniżenie skuteczności doustnych leków antykoncepcyjnych!  

Obecnie odchodzi się już od stosowania tej substancji. 

Pochodne sulfonylomocznika 

Gliklazyd 

Pobudza wydzielanie insuliny przez trzustkę. Dodatkowo ma korzystne działanie przeciwzakrzepowe. Podawany głównie w formie o przedłużonym uwalnianiu. Może powodować hipoglikemię, zwłaszcza gdy posiłki są pomijane lub nieregularne. Poza tym do najczęstszych działań niepożądanych należą: 

• bóle brzucha,  
• wymioty,  
• biegunka,  
• zaparcia.  

Glikazyd jest zazwyczaj podawany raz na dobę. 

Glimepiryd i glikwidon 

Uwrażliwiają komórki organizmu na insulinę. Warunkiem ich działania jest chociaż częściowo zachowana czynność wydzielnicza komórek trzustki. Skutki uboczne stosowania glimepirydu i glikwidonu to:  

• przemijające nudności,  
• biegunki,  
• możliwość wystąpienia hipoglikemii, 
• zwiększenie apetytu. 

Repaglinid i nateglinid 

Substancje te działają podobne do poprzednich, jednak w ich przypadku zmniejsza się ryzyko hipoglikemii. 

Nowoczesne leki przeciwcukrzycowe 

Eksenatyd (Byetta) 

Substancja ta zwiększa wydzielanie insuliny przez trzustkę w zależności od poziomu glukozy, a także hamuje opróżnianie żołądka i w ten sposób opóźnia przenikanie węglowodanów z posiłku do krwiobiegu. Podawany we wstrzyknięciach dwa razy na dobę. 

Liraglutyd (Victoza) 

Jest podawany w podskórnym wstrzyknięciu raz na dobę w okolice brzucha, uda lub ramię. Nie jest wymagana ściśle określona godzina podania tego leku. Działania niepożądane są łagodne i należą do nich:  

• nudności,  
• biegunki, 
• bóle głowy,  
• zapalenia górnych dróg oddechowych, 
• hipoglikemia. 

Flozyny (gliflozyny) – inhibitory kontransportera 2 glukozy sodowej (SGLT2) 

Zmniejszają wchłanianie zwrotne glukozy w nerkach, co oznacza jej zwiększone wydalanie. Mają korzystny wpływ na redukcję masy ciała, a także na ciśnienie tętnicze, działając łagodnie moczopędnie.  

Wyróżniamy tutaj: 

• dapagliflozynę (Forxiga), 
• kanagliflozynę (Invokana), 
• empagliflozynę (Jardiance). 

Glyptyny –  inhibitory dipeptydylopeptydazy 4 (DPP-4) 

Zwiększają wydzielanie endogennej insuliny zależnie od poziomu glukozy we krwi. Hamują apetyt i pomagają zredukować masę ciała. Działania niepożądane są raczej łagodne: 

• bóle i zawroty głowy,  
• zaparcia, 
• infekcje. 

Wyróżniamy tutaj: 

• linagliptynę (Trajenta), 
• sitagliptynę (Januvia), 
• saksagliptynę (Onglyza), 
• wildagliptynę (Galvus). 

Przy tak szerokim wyborze różnych terapii przeciwcukrzycowych choroba ta może być w obecnych czasach skutecznie kontrolowana. Jednak jej możliwe wielonarządowe powikłania, a także stale rosnące koszty leczenia sprawiają, że najważniejszym elementem walki z tą chorobą cywilizacyjną wciąż pozostaje profilaktyka oparta na dwóch podstawowych filarach: odpowiednio zbilansowanej diecie i aktywności fizycznej.   

Źródła: 

• WHO https://www.who.int/health-topics/diabetes. 
• http://www.rpp.gov.pl/raport_cukrzyca_18.pdf. 
• Mutschler E., Geisslinger G. Kroemer H.K., Menzel S., Ruth P.: Farmakologia i toksykologia, 2018. 
• Charakterystyka Produktu Leczniczego Metformax 500 mg 30 tbl.