Czerniak oka – jakie są jego objawy?

Czerniak oka to najczęstszy nowotwór złośliwy gałki ocznej. Wywodzi się z melanocytów – komórek barwnikowych, które odpowiadają za kolor skóry i włosów. Mutacja w genie BRAF jest podstawową mutacją dla tej jednostki chorobowej. Prowadzi do zaburzeń w regulacji melanocytów, przez co sprzyja ich nowotworzeniu.

Czerniak oka – klasyfikacja 

Czerniaki oka dzieli się na: 

1. wewnątrzgałkowe: 

• czerniak tęczówki, 
• czerniak naczyniówki,  
• czerniak ciała rzęskowego. 

Nowotwory wewnątrzgałkowe są zmianami rozrostowymi, które niepoddane leczeniu w większości przypadków prowadzą do śmierci pacjenta.  Najczęstszym wewnątrzgałkowym guzem pierwotnym jest czerniak błony naczyniowej. Daje on często odległe przerzuty, np. do wątroby i płuc. 

2. zewnątrzgałkowe: 

• czerniak spojówki. 

Dzięki znajomości epidemiologii i charakterystyki guzów oka oraz wczesnemu wykrywaniu małych zmian (często bezobjawowych) zwiększają się szanse na skuteczne leczenie.

Kto może zachorować na czerniaka oka? 

Czerniak gałki ocznej najczęściej występuje u osób rasy kaukaskiej, czyli białej. Większe prawdopodobieństwo zachorowania dotyczy osób ze znamionami na oku i jasną tęczówką: zieloną, szarą lub niebieską. Na wystąpienie czerniaka gałki ocznej najbardziej narażone są osoby po 65. roku życia.  

Do głównych czynników ryzyka zachorowania zalicza się: 

• predyspozycje genetyczne z rodzinną historią zachorowań, 
• wcześniejsze rozpoznanie i leczenie czerniaka, 
• nadmierne opalanie – wystawianie się na szkodliwe działanie promieniowania ultrafioletowego,  
• palenie papierosów, 
• występowanie znamion na oku. 

Czerniak oka – objawy 

Bardzo ważne jest samodzielne obserwowanie narządu wzroku. Do objawów charakterystycznych dla czerniaka oka, które powinny nas zaniepokoić, zalicza się: 

• ograniczone pole widzenia i słabszą ostrość widzenia – w zależności od lokalizacji, 
• pojawienie się w polu widzenia świetlistych kul, szczególnie po zmroku, 
• zmiana tęczówki oka i jej obrębu – pojawiają się na niej nieregularne, jasne lub ciemne obszary,  
• astygmatyzm – np. gdy dochodzi do przemieszczenia soczewki, kiedy nowotwór rośnie za tęczówką w ciele rzęskowym, 
• zmiana pozycji gałki ocznej w oczodole. 

W przypadku wystąpienia jakiegokolwiek z powyższych objawów należy jak najszybciej zgłosić się na konsultację okulistyczną.  

Diagnostyka czerniaka oka 

W ocenie klinicznej guzów wewnątrzgałkowych istotne znaczenie ma szczegółowo zebrany wywiad oraz badanie dna oka przy poszerzonej źrenicy za pomocą lampy szczelinowej. Okulista za pomocą oftalmoskopu – wziernika okulistycznego i soczewek oceni obraz dna oka. Kolejno podczas badania obejrzy: 

• struktury ciała szklistego,  
• tarczę nerwu wzrokowego,  
• naczynia krwionośne,  
• obwodową część siatkówki, 
• plamkę żółtą.  

W celu określenia granic guza wykonuje się badanie USG gałki ocznej. Dodatkowo przeprowadza się: 

• angiografię fluoresceinową,  
• angiografię indocjaninową,  
• rezonans magnetyczny, 
• tomografię komputerową oczodołów.  

Dodatkowych informacji dostarcza wynik badania histopatologicznego wykonanej wcześniej biopsji – jeśli zmiana zlokalizowana jest na zewnątrz oczodołu, szczególnie w okolicy powiek. 

Warto również sprawdzić, czy są obecne przerzuty na inne organy. 

Leczenie czerniaka oka 

Sposoby leczenia są zależne od stopnia zaawansowania choroby, lokalizacji czerniaka oka i jego wielkości. U większości chorych, u których występują przerzuty wewnątrzgałkowe, stosuje się tzw. leczenie systemowe:  

• chemioterapię,  
• hormonoterapię,  
• immunoterapię,  
• wycięcie ogniska pierwotnego, 
• radioterapię. 

Do metod leczenia zalicza się: 

• brachyterapię – inaczej zwana radioterapią podaną z bardzo bliskiej odległości. Celem procedury jest dotarcie do guza i zniszczenie go wysoką dawką promieniowania. To metoda operacyjna powszechnie stosowana w Polsce i na świecie, podczas której u podstawy wewnątrzgałkowego guza – na tylnej powierzchni oka naszywa się płytkę (aplikator) zawierający izotop radioaktywny. Czas ekspozycji zależy od grubości guza i aktywności płytki.  
• protonoterapię – radioterapia protonowa, która jest najnowszą i najskuteczniejszą metodą leczenia. W tej terapii stosuje się odpowiednio uformowaną wiązkę protonów, a dawka promieniowania jest bardzo precyzyjnie dostarczana do leczonego nowotworu. Zaletą jej stosowania jest jednoczesne zmniejszenie napromieniowanej zdrowej tkanki, która otacza guz. Oszczędza nerw wzrokowy, plamkę żółtą oraz soczewkę.  
• termoterapię przezźreniczą – wykonuje się ją laserem diodowym. Dzięki zastosowaniu energii cieplnej w tkance nowotworu wywołuje się hipertermię. Tkanka guza jest ogrzewana do temperatury 45-60°C, co powoduje martwicę nowotworu sięgającą 3-4 mm. Obecnie metodę tę stosuje się w skojarzeniu z brachyterapią. 
• terapię fotodynamiczną – metoda leczenia guzów wewnątrzgałkowych. Może być stosowana samodzielnie – w leczeniu małych czerniaków naczyniówki, może również stanowić uzupełnienie leczenia po brachyterapii.  
• egzoresekcję – chirurgiczne wycięcie ogniska nowotworu z marginesem zdrowej naczyniówki pod niepełnościennym płatkiem twardówki. 
• endoresekcję – alternatywna metoda leczenia stosowana u chorych z guzami położonymi w pobliżu tarczy nerwu wzrokowego oraz plamki. W celu zmniejszenia prawdopodobieństwa rozsiewu nowotworu podczas zabiegu endoresekcję poprzedza się radioterapią. 
• enukleację – usunięcie gałki ocznej wraz z częścią nerwu wzrokowego. Oszczędza się powiekę, tkankę tłuszczową oczodołu, naczynia krwionośne oraz pozostałe nerwy i mięśnie, które odpowiadają za motorykę oka.  
• egzentrację – wypatroszenie oczodołu. Wskazane w przypadku rozległego nacieku zewnątrzgałkowego lub nawrotu czerniaka w obrębie oczodołu po zabiegu wyłuszczenia gałki ocznej.  
• chemioterapię – dożylna lub doustna. Stosowana jest zazwyczaj w przypadku guzów przerzutowych. Może być wdrożona jako główne leczenie, częściej jednak jest stosowana jako leczenie pomocnicze w radioterapii. Dawka podawanego leku zależy od wielkości guza i jego zaawansowania. 

Czy nowotwór oka boli? 

Bardzo często nowotwory oka osiągają duże rozmiary, ale w żaden sposób nie sygnalizują swojej obecności. Zatem nawet duży guz może pozostać niezauważony przez pacjenta, ponieważ finalnie spowoduje niewielki ubytek w polu widzenia. Dodatkowo nowotwór, który rośnie wewnątrz oka, zazwyczaj nie boli i nie zawsze daje objawy. Ból może pojawić się wówczas, gdy konsekwencją nowotworu jest wzrost ciśnienia w gałce ocznej, co nie zdarza się często.  

Profilaktyka występowania czerniaka oka 

Skuteczna walka z czerniakiem oka to przede wszystkim odpowiednia profilaktyka. W momencie przebywania na słońcu należy zakładać okulary przeciwsłoneczne. Warto zwrócić uwagę na to, aby okulary miały odpowiednie atesty i filtry. Dodatkowo bardzo ważne są regularne wizyty kontrolne u lekarza okulisty. Tylko w ten sposób można zmniejszyć ryzyko rozwoju nowotworu.