Czy szczepienie przeciwko polio jest obowiązkowe?

Opracowanie szczepionki przeciwko poliowirusom umożliwiło niemalże całkowite wyeliminowanie choroby Heinego-Medina na całym świecie. W Polsce już od 40 lat nie odnotowano żadnego przypadku zachorowania na poliomyelitis. Należy jednak pamiętać, że nadal istnieją kraje, w których wirusy polio stanowią śmiertelne zagrożenie, dlatego stosowanie masowych szczepień to podstawowa ochrona przed skutkami tej groźnej choroby zakaźnej.  

Kiedy wynaleziono pierwsze szczepionki na polio? 

Choroba Heinego-Medina przez długi czas stanowiła ogromny problem zdrowotny i epidemiologiczny. Tragiczne skutki zakażenia wirusem polio sprawiły, że naukowcy usilnie dążyli do wynalezienia szczepionki, mającej uchronić miliony ludzi na całym świecie przed niedowładami i porażeniem mięśni powodowanymi przez postępującą chorobę. 

Przeczytaj więcej: 
Czy choroba Heinego-Medina jest nadal niebezpieczna?

Ogromny wkład w profilaktykę choroby Heinego-Medina wniósł polski lekarz Hilary Koprowski, który w 1950 roku jako pierwszy opracował szczepionkę przeciwko wirusowi polio. W niedługim czasie udało się wprowadzić ulepszoną, inaktywowaną wersję szczepionki zaproponowaną przez amerykańskiego wirusologa Jonasa Salka. Z kolei w 1962 roku Albert Sabin opracował preparat doustny atentowany (zawierający żywe, osłabione wirusy), który dał dodatkowe możliwości w aspekcie masowych szczepień w skali światowej.  

Od 1988 roku prowadzony jest ogólnoświatowy Program Eradykacji Poliomyelitis mający na celu całkowite wyeliminowanie wirusa polio na ziemi. Do chwili obecnej cel ten osiągnięto w 99%, gdyż nadal istnieją kraje takie jak Pakistan i Afganistan, w których każdego roku rejestrowane są przypadki zachorowania na poliomyelitis.  

Brak całkowitego wyeliminowania wirusa polio oraz możliwość podróżowania po całym świecie sprawiają, że problem polio jest wciąż aktualny i wymaga stosowania narzędzia profilaktycznego, jakim jest szczepienie ochronne.  

Szczepionki przeciwko polio – rodzaje 

Na całym świecie dostępne są dwa typy szczepionek: 

• inaktywowana (IPV), zawierająca wszystkie 3 typy zabitych poliowirusów, 
• żywa (OPV), zawierająca atenuowane szczepy poliowirusów, które są pozbawione właściwości chorobotwórczych. 

Szczepionki przeciwko poliowirusom powodują powstawanie przeciwciał, które uniemożliwiają przedostanie się wirusa do ośrodkowego układu nerwowego, co z kolei chroni przed porażeniem mięśni i niedowładami będącymi skutkami poliomyelitis. 

Ważne: Od 2016 roku w Polsce stosowana jest wyłącznie szczepionka inaktywowana (IPV). 

Szczepienie przeciwko polio w Polsce 

Szczepienie przeciwko wirusowi polio jest w naszym kraju obowiązkowe i powinno być realizowane zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych.  

Schemat szczepienia przeciwko polio wygląda następująco: 

• Dawki podstawowe: w 3-4. oraz 5-6. miesiącu życia dziecka. 
• Dawka uzupełniająca: w 16-18. miesiącu życia dziecka, 
• Czwartą dawkę przypominającą należy zaaplikować w 6. roku życia. 

Podanie szczepionki w powyższym cyklu prawdopodobnie indukuje odporność na całe życie. Czasami warto jednak rozważyć podanie dawki przypominającej u dorosłych, którzy: 

1. podróżują do miejsc endemicznego występowania wirusów polio, 
2. mają możliwość kontaktu z poliowirusami, np. pracownicy laboratorium, personel medyczny.  

Preparaty zarejestrowane w Polsce wstrzykiwane są domięśniowo lub podskórnie. Sprzedawane są w formie zawiesiny do wstrzykiwań umieszczonej w ampułkostrzykawce. Mogą być podawane z innymi szczepionkami, jednak w innym miejscu wkłucia.  

Rodzice mają wybór odnośnie formy stosowanej szczepionki u dzieci: 

1. Może być to bezpłatna szczepionka, zawierająca 3 typy inaktywowanego wirusa  polio. Aktualnie w Polsce dostępny jest tylko jeden tego typu preparat (tzw. szczepionka pojedyncza). 
2. Drugą opcją są tzw. szczepionki skojarzone, których stosowanie jest płatne. Do wyboru mamy: 

• preparaty 5w1: chroniące przed polio, błonicą, krztuścem, tężcem oraz przed zakażeniem bakteriami Haemophilus influenzae, 
• preparaty 6w1: dające dodatkową ochronę przed wirusowym zapaleniem wątroby typu B.  

Pamiętajmy: Rodzaj podanej szczepionki powinien być przedyskutowany z lekarzem, który udzieli niezbędnych informacji odnośnie stosowanych preparatów. 

Szczepienie przeciwko polio – przeciwwskazania 

Przeciwwskazaniem do przeprowadzenia szczepienia jest: 

• uczulenie na składniki preparatu, neomycynę, streptomycynę, polimyksynę B, 
• wystąpienie reakcji alergicznej po podaniu poprzedniej dawki szczepionki, 
• gorączka (szczepienie powinno być przełożone na inny termin). 

Należy także zachować ostrożność w przypadku: 

• zaburzeń krzepnięcia krwi lub trombocytopenii (obniżonej liczby płytek krwi), 
• stosowania radioterapii lub leków obniżających odporność, np. kortykosteroidy, leki cytotoksyczne. 

Podczas ciąży szczepionka może być stosowana tylko w sytuacji wysokiego ryzyka zakażenia. Z kolei karmienie piersią nie jest przeciwwskazaniem do podania szczepionki.  

Warto zaznaczyć, że osobom z przewlekłym niedoborem odporności (AIDS, zarażenie HIV) zaleca się szczepienie, nawet jeżeli odpowiedź immunologiczna może być ograniczona. 

Dotychczas nie przeprowadzono badań wpływu szczepionki na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn, jednak oddziaływania te wydają się mało prawdopodobne.  

Szczepionka przeciwko polio – skutki uboczne 

Szczepionka może powodować wystąpienie niepożądanych reakcji takich jak: 

Ciężkie reakcje alergiczne, które pojawiają się zazwyczaj bezpośrednio po podaniu preparatu. Reakcje te należy natychmiast zgłosić lekarzowi: 

• zmiany skórne, swędzenie,  
• opuchnięcie twarzy, 
• trudności w oddychaniu, 
• spadek ciśnienia krwi, 
• zawroty głowy, 
• przyspieszony rytm serca, 
• utrata przytomności.  

 Pozostałe niepożądane reakcje to między innymi: 

• ból i zaczerwienienie w miejscu wkłucia, 
• gorączka, 
• senność i drażliwość, 
• obrzęki i wysypka, 
• łagodny i przemijający ból stawów i mięśni, 
• powiększenie węzłów chłonnych. 

U wcześniaków (urodzonych ≤ 28. tygodnia ciąży) w ciągu kilku dni po szczepieniu mogą być obserwowane dłuższe przerwy między oddechami. 

Wszystkie niepokojące i niepożądane objawy powinny być zgłoszone: 

• personelowi medycznemu lub farmaceucie, 
• do Departamentu Monitorowania Niepożądanych Działań Produktów Leczniczych Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 
• podmiotowi odpowiedzialnemu za szczepionkę. 

Pamiętajmy, że szczepienie jest jedyną skuteczną formą ochrony przed polio. Mimo że ta groźna choroba jest wyeliminowana z naszego kraju, to każdego roku diagnozowanych jest nadal kilkadziesiąt przypadków poliomyelitis na całym świecie, głównie w krajach słabo rozwiniętych takich jak Pakistan i Afganistan. Zatem dopóki istnieją miejsca, gdzie poliowirusy stanowią realne zagrożenie, powinniśmy sumiennie realizować Program Szczepień Ochronnych.  

Źródła: 

• Majkut G., Gałęcki J., Krzyżaniak A., & Laskowski M. (2013). Eradykacja chorób zakaźnych na świecie – problemy i wyzwania na przykładzie kampanii eradykacji wirusa polio. Probl Hig Epidemiol, 94(1), 16-20, 
• Charakterystyka produktu leczniczego i ulotka dołączona do opakowania szczepionki zarejestrowanej i dostępnej w Polsce, 
• Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 16 października 2019 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2020 (w Dzienniku Urzędowym Ministra Zdrowia; 2019, poz. 87), 
• https://www.gov.pl/web/zdrowie/program-szczepien-ochronnych-pso-https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/poliomyelitis/.