Jak leczyć zakażenia grzybicze?

Przyczyny rozwoju grzybic 

W ostatnich latach częstość występowania grzybic zwiększyła się. Do przyczyn tego zjawiska można zaliczyć: 

• choroby (nowotwory, cukrzyca, niedobory immunologiczne), 
• leki (antybiotyki o szerokim spektrum działania, cytostatyczne, immunosupresyjne), 
• nieprzestrzeganie zasady higieny osobistej i złe odżywianie (niedobór białka w diecie). 

Grzybice można podzielić ogólnie na powierzchniowe i uogólnione, a grzyby je wywołujące na: 

• skórne (grzybica skóry, błon śluzowych, paznokci i włosów), 
• drożdżaki, będące przyczyną: 
  • kandydozy błon śluzowych, skóry, narządów wewnętrznych, 
  • kryptokokozy płuc czy ośrodkowego układu nerwowego, 
• pleśniaki, 
• grzyby dimorficzne, wywołujące grzybice uogólnione. 

Leczenie grzybic

Leki stosowane w grzybicach powierzchownych

W przypadku leczenia grzybicy powierzchownej stosuje się zazwyczaj leczenie miejscowe w postaci takich środków jak kremy, maści, zasypki czy aerozole. W cięższych przypadkach leczenie miejscowe jest wspomagane leczeniem ogólnym w postaci na przykład preparatów doustnych.  

Najczęściej stosowane substancje przeciwgrzybicze w grzybicach powierzchownych to: 

• nystatyna – w postaci zawiesiny do pędzlowania w drożdżycy przewodu pokarmowego (głównie pleśniawki jamy ustnej) i maści lub tabletek dopochwowych w drożdżycy sromu i pochwy, 
• natamycyna – w postaci globulek dopochwowych oraz maści i kremów w grzybicy sromu i pochwy, 
• cyklopiroks – w postaci lakieru w grzybicy paznokci, zawiesiny, roztworu, żelu czy kremu w przebiegu grzybicy skóry oraz szamponu w grzybicy skóry owłosionej głowy, 
• klotrimazol – w postaci kremu do stosowania zewnętrznego lub wewnętrznego oraz tabletek dopochwowych w grzybicy sromu i pochwy, a także jako płyn w grzybicach skóry. 

Inne substancje wykazujące działanie przeciwgrzybicze i wykorzystywane w grzybicach powierzchownych to: 

• chlormidazol i kwas undecylowy (grzybica skóry i paznokci),  
• mikonazol (grzybica pochwy, skóry i błon śluzowych), 
• ekonazol (grzybica paznokci, pochwy i sromu),  
• izokonazol (grzybica skóry, pochwy i sromu),  
• bifonazol (grzybica skóry, paznokci oraz łupież pstry i rumieniowy),  
• amorolfina (grzybica paznokci), 
• naftyfina (grzybica skóry i łupież pstry). 

Leki stosowane w grzybicach układowych

Amfoterycyna B

Jest bardzo silnie działającym antybiotykiem polienowym podawanym w infuzjach dożylnych. Stosowana jest w ciężkich i głębokich zakażeniach grzybiczych. Jednym z najpoważniejszych działań niepożądanych jest nefrotoksyczność zależna od dawki, a także od postaci leku. Podanie amfoterycyny B związanej z lipidami obniża ryzyko uszkodzenia nerek, a także innych działań ubocznych w porównaniu do konwencjonalnej amfoterycyny B. Inne działania niepożądane, które mogą wystąpić to: 

• nudności, wymioty, 
• bóle głowy, 
• utrata sodu, potasu, magnezu, wapnia,  
• gorączka i dreszcze. 

Do antybiotyków polienowych należą także działające miejscowo nystatyna i natamycyna. 

Flucytozyna 

Podawana jest z innymi lekami przeciwgrzybiczymi, na przykład amfoterycyną B ze względu na częsty problem oporności. Może być podawana doustnie bądź dożylnie. Wykazuje poważne działania niepożądane takie jak hepatotoksyczność i mielotoksyczność.  

Pochodne triazolowe 

Do pochodnych triazolowych należą terkonazol stosowany miejscowo oraz popularne doustne leki przeciwgrzybicze takie jak flukonazol i itrakonazol, a także nowsze substancje – worykonazol, pozakonazol i rawukonazol. Triazolowe leki przeciwgrzybicze rzadziej wywołują działania niepożądane niż pochodne imidazolowe i zazwyczaj są to zaburzenia żołądkowo-jelitowe.  

Pochodne imidazolowe 

Należą do nich wymienione wcześniej, działające miejscowo klotrimazol, ekonazol, bifonazol, izokonazol, mikonazol, a także stosowany zarówno miejscowo, jak i ogólnie – ketokonazol oraz wiele innych licznych związków. Pochodne imidazolowe mają szeroki zakres działania i wyróżniają się właściwościami przeciwbakteryjnymi i przeciwpierotniakowymi. Niestety działania niepożądane tych leków po podaniu ogólnym występują dość często. Należą do nich: 

• nudności, wymioty, 
• uczucie pełności, 
• zwiększenie stężenia aminotransferaz, 
• gorączka, 
• wysypki skórne, 
• zaburzenia hormonalne. 

Terbinafina

Terbinafina to pochodna alliloaminowa, która znalazła zastosowanie w grzybicach skóry i paznokci. Ten popularny środek przeciwgrzybiczy jest stosowany zarówno doustnie, jak i miejscowo w postaci kremów czy aerozoli. Działania niepożądane są rzadkie i obejmują zaburzenia żołądkowo-jelitowe i wysypki skórne. 

Naturalne środki przeciwgrzybicze 

Niektóre olejki eteryczne wykazują silne właściwości przeciwgrzybicze. Należą do nich olejek herbaciany, tymiankowy, bazyliowy, szałwiowy, goździkowy, a także olejki pozyskiwane z oregano, cząbru czy cynamonowca. Olejki te stosowane są w zakażeniach dermatologicznych do stosowania miejscowego. W badaniach dotyczących zakażeń jamy ustnej Candida albicans wykazano bardzo dobrą skuteczność takich ziół jak ashwagandha, ostryż długi (kurkuma), imbir lekarski oraz lawsonia bezbronna, z której pozyskuje się barwnik – hennę.  

Nowoczesne leki przeciwgrzybicze 

Powyżej opisano tylko niektóre z dostępnych leków przeciwgrzybiczych. Pomimo dużego wyboru substancji działających przeciwgrzybiczo wciąż opracowywane są nowe terapie. Z powodu licznych podobieństw między komórkami ludzi i grzybów trudno jest jednak zsyntetyzować nowe skuteczne leki. Dodatkowo grzyby rozwijają liczne mechanizmy oporności, co jeszcze bardziej utrudnia to zadanie. 

Jednym z najnowszych leków przeciwgrzybiczych dopuszczonych do obrotu w 2015 roku jest izawukonazol – pochodna azolowa. Wskazania do stosowania to aspergiloza i mukormykoza u pacjentów, u których nie można zastosować amfoterycyny B. Lek ten odznacza się dobrym profilem bezpieczeństwa, a także niskim prawdopodobieństwem interakcji lek-lek, co daje dobre rokowania na przyszłość. Nadal trwają jednak badania nad izawukonazolem.    

Alternatywą w terapii przeciwgrzybiczej może być kombinacja substancji dostępnych już na rynku i obecnie wykorzystywanych w lecznictwie. Efekt synergistyczny przyczynia się do zmniejszenia toksyczności poszczególnych leków ze względu na obniżanie pojedynczych dawek. Modyfikacje starych leków przeciwgrzybiczych, np. połączenie amfoterycyny B z lipidami, może również poprawić profil bezpieczeństwa.    

Ilość inwazyjnych zakażeń grzybiczych i związanej z nimi śmiertelności stale rośnie. Zdecydowanie potrzebujemy nowych terapii przeciwgrzybiczych, aby poprawić profil bezpieczeństwa, zmniejszyć toksyczność i mechanizmy oporności oraz zwiększyć skuteczność leków. Należy skupić się na ulepszaniu istniejących leków, a także poszukiwaniu nowych substancji, aby skrócić czas leczenia i poprawić jakość życia pacjentów.  

Źródła: 

• W. Janiec, Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji, 2009, PZWL. 
• A. Danysz, W. Buczko, Kompendium farmakologii i farmakoterapii, 2008, Elsevier Urban & Partner. 
• Van Daele, R, Spriet I, Wauters J, Maertens J, Mercier T, van Hecke S, Brüggemann R. Antifungal drugs: What brings the future? Med. Mycol. 2019. 
• Chang Y, Yu S, Heitman J, Wellington M, Chen Y. New facets of antifungal therapy. Virulence, 2017.