Jąkanie – objawy, przyczyny, terapia

Czym jest jąkanie?

 Uważa się, że istotę jąkania można zapisać w formie wzoru:

                        J=f (N + R)

w którym:

• J – jąkanie,
• N – niepłynność mówienia,
• R – relacje towarzyszące niepłynności mówienia.

Na podstawie powyższego wzoru łatwo można stwierdzić, że jąkanie to niepłynność mowy wraz z towarzyszącymi jej reakcjami. Oznacza to, że osoba mówiąca czasem mówi bez trudu, a czasami niepłynnie (zwłaszcza w sytuacjach podenerwowania lub zmęczenia).

Objawy jąkania

Objawami jąkania są:

• powtarzanie głosek, słów lub części zdań,
• przedłużanie głosek,
• embolofazje (yyyyy, aaaaa, eeee – między słowami),
• pauzy, często zbyt długie,
• zbyt szybkie tempo mowy (tachylalia),
• zbyt wolne tempo mowy (bradylalia),
• nierytmiczna mowa.

Każdy z objawów może występować samodzielnie lub współtowarzyszyć innym podczas mówienia. Z problemem niepłynności mowy boryka się wiele dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. To właśnie w wieku przedszkolnym jąkanie ujawnia się najczęściej, a niepoddane terapii może ulec utrwaleniu. Co więcej, jąkanie niesie ze sobą konsekwencje społeczne i emocjonalne, negatywnie wpływając na rozwój i funkcjonowanie dziecka w społeczeństwie.

Jąkanie – rodzaje

Rodzaje jąkania wyróżnia się na podstawie kilku czynników:

Ze względu na dominujący rodzaj skurczów:

• jąkanie kloniczne (dominują skurcze kloniczne), 
• jąkanie toniczne (dominują skurcze toniczne),
• jąkanie mieszane toniczno-kloniczne.

Ze względu na lokalizację skurczów:

• jąkanie oddechowe (skurcze występują w układzie oddechowym),
• jąkanie fonacyjne (skurcze występują w układzie fonacyjnym), 
• jąkanie artykulacyjne (skurcze umiejscowione są w aparacie artykulacyjnym).

Ze względu na występowanie strachu przed mówieniem (logofobia):

• jąkanie preneurotyczne (nie ma logofobii), 
• jąkanie neurotyczne (występuje logofobia).

Jak rozwija się jąkanie?

Jąkanie rozwija się stopniowo. W literaturze wyróżnia się więc:

• jąkanie lekkie – najłagodniejsze stadium jąkania; nie występuje lęk przed mówieniem; trudności w mowie w małym stopniu utrudniają komunikację; objawy jąkania lekkiego występują najczęściej w momencie zdenerwowania dziecka, podniecenia czy zmęczenia; zdarza się również w momentach, gdy dziecko mówi dużo i szybko; dziecko ma małą świadomość swojego problemu,
• jąkanie średnie – głównym objawem jest przeciąganie głosek, co zdarza się często i wzmaga się w przypadku napięcia nerwowego; dziecko jest świadome swojego problemu,
• jąkanie znaczne – jąkanie staje się uciążliwym nawykiem; głównym objawem są blokady pojawiające się podczas mówienia; zaburzeniu towarzyszy strach przed mówieniem.

Przyczyny jąkania

Jest wiele teorii, które mówią o przyczynach występowania zaburzenia. Wśród nich można wyróżnić teorie:

• biologiczne – występowanie jąkania w rodzinie, ciężki poród lub okres okołoporodowy, wypadki, urazy itp.
• psychologiczne – mające związek z osobowością, temperamentem dziecka, przeżyciami, problemami rodzinnymi, ilością rodzeństwa itp.; teoria ta zakłada, że jąkanie jest zaburzeniem psychosomatycznym, w którym czynnikami pierwotnymi są problemy natury psychicznej, a wtórnymi – fizjologiczne,
• behawioralne – zakładają, że jąkanie nie jest dysfunkcją ani chorobą, a jedynie wyuczonym zachowaniem; zwolennicy tej teorii skłaniają się ku stwierdzeniu, że skoro dziecko mogło nauczyć się jąkać, to tak samo może się tego oduczyć,
• lingwistyczne – związane z momentem pojawienia się pierwszych objawów jąkania, towarzyszące zaburzeniom rozwoju mowy itp.; teorie lingwistyczne zakładają, że jąkanie może być wynikiem opóźnionego rozwoju mowy, a przyczyną jąkania – zaburzenie współpracy funkcji myślowych i mownych.

Jąkanie – jak je zdiagnozować?

W trakcie diagnozowania dziecka specjalista:

• obserwuje dziecko,
• przeprowadza wywiad z opiekunem lub rodzicem,
• zleca lub sam wykonuje badania testowe. 

Na podstawie obserwacji dziecka specjalista może stwierdzić niepłynność mowy i zaburzenia towarzyszące. Przeprowadzając wywiad, terapeuta uzyskuje informacje na temat:

• przebiegu ciąży i okresu okołoporodowego,
• przebytych chorób,
• wypadków,
• chorób i zaburzeń występujących w rodzinie,
• sytuacji rodzinnej. 

Dzięki zebranym informacjom logopeda może określić, czy ma do czynienia z jąkaniem dziecięcym czy nie. Może też wprowadzić terapię lub skierować dziecko na badania specjalistyczne w celu wykluczenia np. uszkodzeń mózgu.

Rokowania w jąkaniu

Dzięki zebranej dokumentacji i dokładnemu wywiadowi logopeda jest w stanie określić, jakie są rokowania terapeutyczne.

• W przypadku dzieci z bardzo dobrymi rokowaniami – logopeda przekazuje rodzicom porady, jak pomagać dziecku w jego niepłynności oraz jakie sytuacje mogą przyczynić się do nasilenia objawów jąkania. Oczywiście rodzice nie pozostają sami z problemem, mają stały kontakt z terapeutą. Rodzice obserwują dziecko oraz jego postępy.
• W przypadku dzieci z dużym prawdopodobieństwem ustąpienia jąkania – dziecko jest wspierane przez rodziców oraz uczęszcza na terapię logopedyczną.
• W przypadku dzieci, które jąkają się od długiego czasu – pomoc logopedyczna obejmuje wyżej wymienione komponenty oraz konsultacje rodziców, wizyty w poradni psychologiczno-pedagogicznej, stałą obserwację objawów u dziecka.
• W przypadku dzieci o złych rokowaniach, u których objawy jąkania utrzymują się dłużej niż 3 lata – stosuje się wszystkie wyżej wymienione elementy w połączeniu z intensywną pracą z terapeutą.

Jąkanie dotyczy wielu dzieci i osób dorosłych. Niestety życie z tym zaburzeniem jest niekiedy bardzo trudne i frustrujące. Dlatego też, jeśli zauważysz u swojego dziecka objawy niepłynności mowy lub masz świadomość, że objawy utrzymują się od dłuższego czasu, warto wybrać się do specjalisty, który potwierdzi lub wykluczy twoje obawy.

Źródła:

• Węsierska K., Problemy jąkania się dzieci w wieku przedszkolnym, [w:] Neurologopedia w teorii i praktyce, redakcja naukowa D.Larysz, J.Skibska, Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej.
• Tarkowski Z., Jąkanie, [w:] Podstawy neurologopedii. Podręcznik akademicki, Opole 2005
• Skorek E.M., Z logopedią na ty. Podręczny słownik logopedyczny, oficyna Wydawnicza. Impuls, Kraków 2005.