Kompulsywne jedzenie – przyczyny, objawy i leczenie

Jedzenie jako środek do zaspokajania potrzeb

Spożywanie posiłku aktywuje w mózgu układ dopaminergiczny, czyli układ nagrody. Słodkości dodatkowo stymulują syntezę serotoniny w mózgu, czyli hormonu szczęścia. Ten duet hormonalny przyczynia się do szybkiej, lecz krótkotrwałej poprawy nastroju. Z tego powodu dosyć często w sytuacjach stresowych wiele osób sięga po przekąski, by sobie chwilowo ulżyć. Przedłużający się stres może prowadzić do wytworzenia nawyku sięgania po jedzenie w chwilach trudności w celu uzyskania chwilowej ulgi, a stąd prosta droga do zaburzeń kompulsywnego objadania się. Oprócz redukcji poziomu stresu jedzenie zaspokaja również inne potrzeby emocjonalne, takie jak:

• poczucie miłości,
• poczucie przynależności,
• poczucie bezpieczeństwa,
• rozładowanie napięcia seksualnego.

Zgodnie z założeniami Maslowa, na których oparł on swoją piramidę żywienia, istnieje teoria homeostazy potrzeb niższego rzędu. Oznacza to, że zaspokojenie podstawowych potrzeb fizjologicznych dominuje nad wszelkimi innymi dążeniami człowieka i dopiero w momencie ich spełnienia jesteśmy w stanie skoncentrować się na realizacji potrzeb wyższego rzędu. Nie oznacza to, że potrzeby wyższego rzędu są mnie ważne. Wręcz przeciwnie! W przypadku braku możliwości ich zaspokojenia narastająca frustracja może doprowadzić do niedojrzałej substytucji ich uzupełnienia poprzez potrzeby rzędu niższego, np. pod postacią jedzenia.

Obraz kliniczny kompulsywnego jedzenia

Do kryteriów diagnostycznych BED zalicza się:

• Powtarzające się epizody żarłoczności w stosunkowo krótkim okresie czasu, podczas których dochodzi do spożycia większej ilości pokarmu, niż potrzebuje tego organizm. Epizod przebiega z poczuciem utraty kontroli nad ilością, jakością i sposobem przyswajania jedzenia.
• Obecność minimum 3 czynników świadczących o utracie kontroli:
  • jedzenie znacznie szybsze niż zwykle,
  • doprowadzanie się do nieprzyjemnego uczucia pełności,
  • zjadanie znacznej ilości jedzenia poza standardowymi posiłkami,
  • jedzenie w samotności z powodu wstydu za swoje zachowanie,
  • nadmierne jedzenie pomimo braku uczucia fizycznego głodu,
  • poczucie winy po skończonym posiłku,
  • jedzenie dużej ilości jedzenie jako reakcji na stres.
• Występowanie napadów min. 2x/tydzień przez okres co najmniej 6 miesięcy.
• Brak kompensacji charakterystycznych dla bulimii, takich jak: prowokowanie wymiotów, stosowanie leków przeczyszczających czy odchudzających.
• Uczucie dyskomfortu towarzyszące epizodom.

Ponieważ bezpośrednią konsekwencją kompulsywnego objadania się jest przyrost masy ciała, zaburzenie to diagnozuje się najczęściej wśród osób otyłych.

Charakterystyka osób dotkniętych BED

Cechami predysponującymi do rozwoju BED są: obniżona zdolność do kontrolowania i regulowania własnego zachowania. Pocieszenia w jedzeniu będą szukać również osoby z obniżonym poziomem samoakceptacji. Brak poczucia odpowiedzialności za własne zachowanie i przerzucanie winy na okoliczności zewnętrzne pozwala na usprawiedliwienie utraty kontroli nad jedzeniem. Wśród osób uzależnionych od jedzenia występuje również deficyt dyscypliny i umiejętności podtrzymywania zdrowych nawyków.

Objadanie się staje się formą szybkiej i łatwej gratyfikacji przeradzającej się w silny nałóg. Dla innych chorych jedzenie może pełnić rolę stymulatora, dostarczając nowych wrażeń. Potrzeba ciągłego poszukiwania nowości obserwowana jest często u jednostek niestabilnych, mających problemy w interakcjach z innymi ludźmi, dla których jedzenie staje się formą prostej hedonistycznej ucieczki. Oprócz cech wewnętrznych, ważną rolę w rozwoju zaburzeń obsesyjnego odżywiania pełnią uwarunkowania zewnętrzne:

• konflikty w rodzinie,
• otyłość w dzieciństwie,
• wczesne odseparowanie od rodziców,
• zaburzenia odżywiania lub nastroju u rodziców,  
• presja otoczenia i kult szczupłego ciała.

Powyższe czynniki mogą prowadzić do podejmowania niezdrowych diet odchudzających kończących się wtórnym przyrostem wagi ciała, które z kolei prowadzą do obniżonego nastroju, niezadowolenia z własnego wyglądu i depresji.

Leczenie zespołu kompulsywnego jedzenia

Objadanie się w psychologii traktowane jest jako forma zaburzenia kompulsywnego, u podłoża którego leży lęk. W tym przypadku jedzenie staje się metaforą zapełniania wewnętrznej pustki, redukując poziom stresu i strachu w organizmie. Leczeniem z wyboru zaburzeń kompulsywnych jest psychoterapia mająca na celu odnalezienie źródeł lęku, by przestały być zagrażające. Ważna jest stopniowa nauka zdrowego panowania nad kompulsjami, aż do ich całkowitego wyeliminowania.

Najczęściej wybieranym nurtem w leczenia zaburzeń odżywiania jest nurt poznawczo-behawioralny, skupiony na analizie myśli towarzyszących napadom i próbie odzyskania kontroli nad swoimi zachowaniami. Czas trwania procesu terapeutycznego jest kwestią indywidualną, zależną od zaangażowania pacjenta oraz rozległości i głębokości zaburzeń. Ze względu na otyłość, która towarzyszy kompulsywnemu jedzeniu, w trakcie lub po zakończeniu procesu psychoterapeutycznego, powinno nastąpić jej leczenie.

Problem kompulsywnego, napadowego jedzenia jest zjawiskiem bardzo powszechnym, zwłaszcza wśród kobiet. Stres, presja społeczna, brak umiejętności zdrowego rozładowywania napięcia sprawiają, że z łatwością sięgamy po słodycze lub inne niezdrowe przekąski. Warto pamiętać, że niewinne podjadanie może przerodzić się w niezdrowy i trudny do wyleczenia nawyk, a jedzenie, które miało sprawiać przyjemność, stanie się wrogiem dominującym nad rozsądkiem.