Są też sytuacje fizjologicznie podwyższonego ciśnienia, jak np. wysiłek fizyczny czy stres, jednak po niedługim czasie od ustąpienia bodźca wartości te powinny wrócić do normy.
Ważne jest wykonywanie pomiaru ciśnienia po co najmniej 15-20 minutach odpoczynku w pozycji siedzącej, o stałej porze dnia, z ręką, na której odbywa się pomiar, ułożonej na odpowiednim poziomie względem serca. Dopiero wtedy podwyższone wartości świadczą o istniejącym nadciśnieniu.
Przeczytaj również:
Nadciśnienie tętnicze – dlaczego warto mierzyć ciśnienie?
Przyczyny większości przypadków nadciśnienia nie są znane – jest to tzw. nadciśnienie pierwotne (ok. 90%). Przyczyną nadciśnienia wtórnego mogą być:
- choroby układu krążenia, nerek, endokrynologiczne (np. cukrzyca),
- podwyższony poziom cholesterolu,
- wady rozwojowe i anatomiczne,
- stosowane leki (np. sterydy, antykoncepcja hormonalna),
- obciążenie genetyczne.
Również w ciąży kobieta jest narażona na występowanie nadciśnienia tętniczego, które po porodzie może wrócić do prawidłowych wartości, jednak często towarzyszy ono kobiecie do końca życia.
Istnieją także czynniki rozwoju nadciśnienia, które można samodzielnie modyfikować. Należą do nich:
- otyłość,
- palenie papierosów,
- stosowanie używek (alkohol, narkotyki),
- brak lub zbyt mała aktywność fizyczna,
- dieta z dużą zawartością soli.
Farmakologiczne leczenie nadciśnienia tętniczego
Leczenie nadciśnienia rzadko opiera się na monoterapii (leczeniu jednym lekiem). Ze względu na nie do końca wyjaśnione przyczyny, zazwyczaj podaje się 2-3 leki o różnych mechanizmach działania i punktach uchwytu. Oto główne grupy terapeutyczne leków obniżających ciśnienie:
Blokery kanałów wapniowych (antagoniści wapnia)
Mechanizm działania leków z tej grupy opiera się na zmniejszeniu transportu jonów wapnia do komórek mięśniowych. Wapń jest potrzebny do ich skurczu, powodując rozkurcz. Blokery kanałów wapniowych są przeciwwskazane w przypadku niewydolności serca i niektórych zaburzeń jego rytmu.
Pochodne 1,4-dihydropirydyny: amlodypina, nifedypina, nitrendypina, lekarnidypina
Do głównych działań niepożądanych tych substancji czynnych należą:
- bóle i zawroty głowy,
- nagły spadek ciśnienia,
- zaczerwienienie twarzy,
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe,
- obrzęki kostek,
- zaparcia.
Werapamil i diltiazem
Oprócz terapii nadciśnienia te substancje są również stosowane w chorobie niedokrwiennej serca i tachykardiach (przyspieszonym biciu serca) nadkomorowych.
Leki blokujące receptory beta-adrenergiczne (tzw. betablokery)
Łączą się ze specyficznymi receptorami beta (w tętnicach i w sercu), blokując działanie innych fizjologicznie czynnych substancji, powodujących skurcz naczyń (np. adrenaliny). Wskazania do stosowania obejmują nadciśnienie połączone z chorobą wieńcową serca, jego niewydolnością i zaburzeniami rytmu, jaskrą i migreną.
Leki te są bezwzględnie przeciwwskazane w przypadku astmy i bloku przedsionkowo-komorowego serca (zaburzenia polegającego na osłabieniu impulsów pobudzających serce do pracy). Należy też zachować ostrożność przy współistniejącej cukrzycy, miażdżycy tętnic obwodowych (np. kończyn dolnych) i przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc (POChP).
Betablokery dzielą się na:
- nieselektywne, oddziałujące na receptory w sercu i naczyniach obwodowych (w całym organizmie), np. propranolol, sotalol, tymolol, karwedilol,
- kardioselektywne – działające głównie na receptory w sercu: metoprolol, bisoprolol, nebiwolol. Ten ostatni nie powoduje zaburzeń erekcji jak niektóre nieselektywne cząsteczki.
Efekt odbicia – przy nagłym odstawieniu betablokerów następuje wzrost ciśnienia, kołatanie serca, niepokój, drżenie rąk. Wynika to z „przyzwyczajenia” receptorów do tych leków przy regularnym stosowaniu. Kiedy zabraknie blokera, efekt działania substancji aktywnych fizjologicznie jest kilkukrotnie zwiększony.
Inhibitory konwertazy angiotensyny (ACEI)
Działają na enzym przekształcający nieaktywną angiotensynę I w aktywną fizjologicznie angiotensynę II (hormon, który najsilniej podwyższa ciśnienie krwi w różnych mechanizmach działania). Najstarszą substancją z tej grupy jest kaptopril, który obecnie jest stosowany zazwyczaj doraźnie przy epizodach podwyższonego ciśnienia podczas stałej terapii lekami hipotensyjnymi.
Inne substancje przeznaczone do regularnego stosowania to:
- enalapril,
- lizynopril,
- perindopril,
- ramipril,
- benazepril,
- cilazapril.
Charakterystycznym działaniem niepożądanym tej grupy substancji, którego pacjenci często nie wiążą ze stosowaniem leku, jest przewlekły, suchy kaszel. Taka sytuacja wymaga zmiany zastosowanej substancji czynnej na inną grupę terapeutyczną.
Antagoniści receptora angiotensyny (ARB), tzw. sartany
Najpopularniejszymi substancjami z tej grupy są:
- losartan,
- kandesartan,
- walsartan,
- telmisartan.
Blokując angiotensynie dostęp do receptora, zapobiegają jej hipertensyjnemu działaniu. Stosowane szczególnie przy nadciśnieniu współistniejącym z:
- niewydolnością serca, przerostem lewej komory serca i migotaniem przedsionków,
- cukrzycą,
- chorobami nerek, szczególnie z wysoką utratą białka.
ARB są również stosowane, gdy ACEI powodują u chorego uporczywy kaszel.
Substancje z tej grupy są względnie bezpieczne, chociaż są przeciwwskazane w ciąży – mogą powodować wady rozwojowe płodu.
Diuretyki (leki moczopędne)
Są to leki o różnych mechanizmach działania, ale wspólnym punkcie uchwytu (nerki) i wpływie na poziom elektrolitów, głównie sodu i potasu. Są polecane szczególnie:
- przy izolowanym nadciśnieniu skurczowym (dolna wartość pozostaje bez zmian, podwyższona jest jedynie górna wartość),
- przy obrzękach,
- w niewydolności serca i po zawale,
- w niewydolności nerek,
- u osób starszych.
Zaliczamy tutaj:
- diuretyki tiazdydowe: hydrochlorotiazdyd i tiazydopodobne (indapamid, klopamid, chlortalidon) – są to diuretyki pierwszego wyboru;
- diuretyki pętlowe – furosemid, torasemid to krótkodziałające silne diuretyki;
- antagoniści aldosteronu – spironolakton, eplerenon; są to leki tzw. oszczędzające potas. Ich działanie rozwija się wolno, ale za to dłużej utrzymuje.
Diuretyki należy szczególnie ostrożnie stosować przy:
- dnie moczanowej,
- cukrzycy,
- ciąży.
Leków moczopędnych, ze względu na efekty działania, nie podaje się na noc.
Z uwagi na fakt, że chory początkowo nie odczuwa objawów podwyższonego ciśnienia, czasem może być trudno go przekonać do stosowania leków, które mogą – jak każde – powodować działania niepożądane i wpływać na komfort codziennego życia. Warto jednak uświadomić pacjentowi realne zagrożenia, będące skutkiem nieleczonego nadciśnienia, aby przekonać go do podjęcia leczenia. Pacjent musi pamiętać, że nawet mimo dobrego samopoczucia nie może samodzielnie odstawić leków czy modyfikować ich dawki. Tak jak w przypadku wielu chorób przewlekłych, mimo możliwości wyboru różnych metod farmakoterapii, najważniejsza jest profilaktyka, czyli odpowiednia dieta i wysiłek fizyczny. Często pozwalają one też obniżyć dawkę stosowanych leków i poprawić ich skuteczność.
Źródła:
- Mutschler E., Geisslinger G. Kroemer H.K., Menzel S., Ruth P.: Farmakologia i toksykologia, 2018.
- Kitt J., Fox R., Tucker K.L., McManus R.J.: New Approaches in Hypertension Management: a Review of Current and Developing Technologies and Their Potential Impact on Hypertension Care. Current Hypertension Reports (2019) 21: 44.
- C. Venkata S. Ram: Nadciśnienie tętnicze oporne na leczenie – przegląd. Medycyna po dyplomie 04/2008.
