Nowotwory gałki ocznej – które z nich są najczęstsze?

Jak często występują nowotwory gałki ocznej? 

Statystyka prowadzona przez Krajowy Rejestr Nowotworów obejmuje wszystkie nowotwory oka, w tym gałki ocznej, w jednej grupie. Pierwotne nowotwory złośliwe oka (gałki ocznej, oczodołu, powiek i aparatu łzowego) stanowią zaledwie 0,2% wszystkich rozpoznań w Polsce. Można zatem założyć, że nowotwory samej gałki ocznej stanowią mniej niż 0,2% wszystkich nowotworów złośliwych rozpoznawanych w Polsce. Nieznacznie częściej chorują kobiety, a łączna liczba zachorowań w 2010 roku wynosiła 273. 

Jakie nowotwory gałki ocznej są najczęstsze? 

Najczęstszym pierwotnym nowotworem gałki ocznej jest czerniak. Główna lokalizacja wewnątrzgałkowego czerniaka to naczyniówka – warstwa naczyń krwionośnych, w której są obecne melanocyty (to z nich rozwija się opisywany nowotwór). Kolejną częstą lokalizacją jest tęczówka. Czerniaki naczyniówki i tęczówki stanowią łącznie 90% tych nowotworów w gałce ocznej. Bardzo rzadko czerniak wywodzi się z ciałka rzęskowego (narząd produkujący ciecz wodnistą, czyli płyn odżywiający rogówkę i utrzymujący prawidłowe napięcie w gałce ocznej). 

Rokowanie pacjentów chorych na czerniaka gałki ocznej jest bardzo dobre. 5 lat od momentu postawienia rozpoznania przeżywa ok. 82% pacjentów.  

Innym nowotworem rozwijającym się w gałce ocznej jest chłoniak nieziarniczy. Choroba ta występuje niezwykle rzadko, a rozpoznanie stawiane jest często na podstawie objawów zajęcia mózgu przez przerzuty.  

Retinoblasoma (siatkówczak) to kolejny rzadki nowotwór gałki ocznej. Rozwija się z siatkówki – części oka, która umożliwia recepcję światła i widzenie. Większość przypadków  występuje w populacji dzieci, w której stanowi 3% wszystkich nowotworów. Dobrze rozwinięta diagnostyka i leczenie umożliwiają wyleczenie ponad 90% pacjentów, najczęściej z zachowaniem wzroku. 

Nowotwory mogą rozwijać się również na pozostałych strukturach gałki ocznej, są jednak bardzo rzadkie.  

Nowotwory gałki ocznej – objawy 

Choroby często przebiegają bezobjawowo i są rozpoznawane w przebiegu rutynowego badania okulistycznego. Bywa, że czerniak umiejscowiony na tęczówce jest widoczny jako punkt lub guzek odróżniający się barwą od reszty narządu. Pozostałe objawy obejmują: 

• częściową utratę wzroku, 
• całkowitą utratę wzroku jednej gałki, 
• zmianę ostrości odbieranego obrazu, 
• punktową zmianę zabarwienia tęczówki bądź występowanie guzka, 
• ból gałki ocznej, 
• zaburzenia dotyczące ruchu gałek ocznych (np. zez), 
• podwójne widzenie, 
• wytrzeszcz oczu, 
• zmianę kształtu źrenicy, niepełne zwężenie w reakcji na światło, 
• krwawienie, łzawienie. 

Nowotwory gałki ocznej – leczenie 

Podobnie jak w przypadku pozostałych nowotworów, te rozwijające się w gałce ocznej leczy się multidyscyplinarnie (w zespole złożonym ze specjalistów wielu dziedzin – okulistyki, chirurgii, radiologii, onkologii i radioterapii). Przede wszystkim konieczna jest ocena rozległości choroby oraz złośliwości histologicznej nowotworu. 

Zależnie od lokalizacji nowotworu i struktur, które choroba zdążyła objąć, wyróżnia się kilka operacji chirurgicznych: 

• irydektomia – usunięcie części tęczówki; stosowana w przypadku nowotworów zlokalizowanych w tym narządzie, 
• irydocyklektomia – usunięcie części tęczówki i ciała rzęskowego (dla większych lub bardziej naciekających guzów), 
• endoresekcja – zabieg stosowany najczęściej w leczeniu czerniaków naczyniówki; umożliwia usunięcie guza z zachowaniem gałki ocznej, 
• enukleacja – usunięcie gałki ocznej; stosuje się ją, gdy nowotwór rozlegle nacieka struktury gałki ocznej i niemożliwe jest wyleczenie z zachowaniem wzroku. 

Guzy gałki ocznej można leczyć też za pomocą radioterapii. Tradycyjna radioterapia z użyciem akceleratora stosowana jest najczęściej po enukleacji lub jako leczenie paliatywne. Drugą metodą jest terapia z użyciem cząstki radioizotopu umieszczanego w gałce ocznej w okolicy guza. Takie zastosowanie radioizotopów nazywa się brachyterapią. 

Terapia laserem umożliwia usuwanie małych guzów. Chatrakteryzuje się potencjalnie mniejszym ryzykiem powikłań niż w przypadku radioterapii lub chirurgii. 

Leczenie choroby rozsianej wymaga łączenia metod, a szczególnie istotne znaczenie ma chemioterapia – leczenie to obejmuje cały organizm. 

W przypadku wolno rosnących guzów niedających objawów stosuje się taktyki „aktywnej obserwacji”. Polega ona na regularnej kontroli gałki ocznej objętej nowotworem i odraczaniu leczenia do czasu, gdy będzie ono konieczne.