Zakażenie bakterią Clostridium Difficile

Czym jest Clostridium Difficile?

Clostridium Difficile to bakteria należąca do gram dodatnich beztlenowych laseczek. Jej obecność można wykazać w glebie, wodzie, a co najważniejsze w przewodach pokarmowych ludzi i zwierząt. Cechuje się ona zdolnością do wytwarzania zarodników – form przetrwalnikowych, zdolnych do pozostawania „w uśpieniu” w jelicie, nawet po przebytym leczeniu przeciwbakteryjnym, zachowujących możliwość reaktywacji zakażenia.   

Rozróżnia się jej szczepy niewytwarzające toksyn i toksynotwórcze. Te pierwsze stanowią element prawidłowej fizjologicznej flory bakteryjnej przewodu pokarmowego. Ich obecność nie wiąże się z żadnymi objawami i nie stanowi zagrożenia zdrowotnego. Inaczej sprawa ma się ze szczepami toksynotwórczymi. To ich nasilony rozwój w jelicie stanowi przyczynę biegunek i rzekomobłoniastego zapalenia jelita grubego. Szczepy te wytwarzają toksyny A i B, przyłączające się do komórek nabłonka jelitowego – enterocytów, uszkadzając je i zaburzając prawidłowy przebieg ich procesów wewnątrzkomórkowych. Zniszczenia wyrządzone przez toksyny są istotą zakażenia Clostridium Difficile.

Clostridium Difficile – jak dochodzi do zakażenia?

Rozwój biegunek wywołanych przez Clostridium Difficile i najcięższej manifestacji zakażenia – rzekomobłoniastego zapalenia jelita grubego związany jest z nadmiernym rozplemem szczepów toksynotwórczych w jelicie. Oto czynniki ryzyka:

• Antybiotykoterapia – przyjmowanie antybiotyków zaburza naturalną florę bakteryjną przewodu pokarmowego. Szczególnie duże ryzyko występuje w czasie przyjmowania klindamycyny i preparatów z grup fluorochinolonów i cefalosporyn. Objawy zakażenia mogą rozwinąć się w trakcie przyjmowania leku, ale również nawet do 2 miesięcy po zakończeniu terapii.
• Inhibitory pompy protonowej – leki zmniejszające wydzielanie kwasu solnego w żołądku, np. omeprazol czy pantoprazol przez ingerencję w pH w przewodzie pokarmowym również sprzyjają rozwojowi Clostridium Difficile.
• Inhibitory rec. H2 – także leki zmniejszające wydzielanie kwasu solnego w żołądku. Do tej grupy należą ranitydyna i famotydyna.
• Pobyt w szpitalu lub placówce opieki długoterminowej – zakażenie Clostridium Difficile bardzo łatwo przenosi się z człowieka na człowieka, szczególnie w warunkach zakładów opiekuńczych.
• Operacje na jamie brzusznej.

Jak przebiega zakażenie Clostridium Difficile?

Głównym objawem zakażenia Clostridium Difficile jest biegunka. Może mieć ona rozmaite nasilenie – od nielicznych luźnych stolców bez domieszki krwi, po bardzo częste, nawet do 30 na dobę, wodniste wypróżnienia, w rzadkich przypadkach z domieszką krwi. Ból brzucha towarzyszący biegunce umiejscawia się w jego dolnym obszarze i ma charakter kurczowy. Ponadto obserwuje się gorączkę oraz odwodnienie.

W większości biegunek wywołanych przez Clostridium Difficile objawy ustępują samoistnie po zakończeniu przyjmowania antybiotyku, który przyczynił się do ich rozwoju. W niektórych przypadkach zakażenie może mieć ciężki przebieg – najcięższą jego formą jest rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego. Jego nazwa bierze się od widocznych w obrazie endoskopowym wewnętrznej ściany jelita szaro-żółtych tarczek. Ich obecności towarzyszy nasilona biegunka z odwodnieniem, wysoką gorączką, silnym bólem brzucha, a niekiedy doprowadzająca do bardzo poważnych powikłań.

W ciężkim zakażeniu Clostridium Difficile może dojść do:

• wstrząsu,
• rozwoju sepsy,
• niewydolności wielonarządowej,
• niedrożności i rozdęcia jelita,
• perforacji jelita.

Wszystkie te stany są bezpośrednim zagrożeniem życia i wymagają natychmiastowego leczenia.

Diagnostyka i leczenie Clostridium Difficile

Podstawą postawienia diagnozy jest wykazanie u osoby, u której obserwuje się objawy zakażenia, obecności w kale szczepu Clostridium Difficile wytwarzającego toksyny. Służą do tego badania immunoenzymatyczne i molekularne materiału uzyskanego z próbki stolca, a niekiedy hodowla szczepu bakterii z niego wyizolowanego. Leczenie w lekkich przypadkach w pierwszej kolejności obejmuje odstawienie antybiotyku, w czasie stosowania którego wystąpiły objawy. Dopiero gdy działanie to okazuje się nieskuteczne, podejmuje się terapię metronidazolem, wankomycyną lub fidaksomycyną.

Uwaga! Nie należy stosować środków przeciwbiegunkowych hamujących perystaltykę jelit, w tym zawierających lopermid!

W ciężkich przypadkach konieczna jest hospitalizacja pacjenta, szpitalne podawanie wankomycyny lub fidaksomycyny oraz intensywne nawadnianie i wyrównywanie wszelkich występujących zaburzeń. W przypadku ciężkich powikłań konieczne może okazać się nawet leczenie operacyjne.

Niestety, zakażenie może nawracać nawet po skutecznej terapii. Stosuje się wówczas protokoły lecznicze, zależne od tego, z którym z kolei nawrotem mamy do czynienia i jak leczone były poprzednie. W szczególnie uporczywych przypadkach możliwe jest wykonanie przeszczepu flory bakteryjnej jelita.

Źródła:

• Bartnik W., Szczepanek M., Rymer W., Zakażenie Clostridioides (Clostridium) difficile i rzekomobłoniaste zapalenie jelit, w: Interna Szczeklika 2018/19 Mały Podręcznik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków 2018,
• Wiercińska-Drapało A., Zakażenia bakteryjne jelita grubego, w: Wielka Interna – Gastroenterologia, wyd. Medical Tribune.