Zespół rozrostu bakteryjnego – objawy, diagnostyka, leczenie

Czym jest zespół rozrostu bakteryjnego?

Zespół rozrostu bakteryjnego to patologia, której istotę stanowi nadmierna kolonizacja jelita cienkiego przez drobnoustroje typowo zasiedlające jelito grube. Konsekwencjami jej wystąpienia są zaburzenia trawienia niektórych składników pokarmowych i wynikające z nich  nieprawidłowości wchłaniania z następczymi niedoborami składników odżywczych i mikroelementów.

W prawidłowo funkcjonującym organizmie w jelicie cienkim bytuje niewielka ilość bakterii. Odpowiada za to kilka mechanizmów, do których należą: 

• kwaśny odczyn treści przechodzącej z żołądka do jelita, co zawdzięczamy kwasowi solnemu wchodzącemu w skład soku żołądkowego, 
• ruchy perystaltyczne jelita przemieszczające treść w kierunku jelita grubego,
• przeciwbakteryjne właściwości enzymów zawartych w soku trzustkowym, 
• zawarte w śluzie immunoglobuliny A,
• obecność zastawki krętniczo-kątniczej zapewniającej jednokierunkowy przepływ w miejscu połączenia jelita cienkiego z grubym.

U pacjentów, u których mechanizmy te z różnych przyczyn nie działają odpowiednio, może dojść do ułatwionej migracji bakterii z jelita grubego oraz w wyniku zmiany warunków panujących w jelicie cienkim – do ich intensywnego namnażania. 

Następstwem rozplemu (rozrostu) bakterii w jelicie jest szereg nieprawidłowości: 

1. Następuje dekoniugacja soli kwasów żółciowych, co skutkuje upośledzeniem trawienia tłuszczów z następczym ograniczeniem wchłaniania witamin A, D, E i K oraz biegunką tłuszczową. 
2. Substancje wytwarzane przez bakterie uszkadzają kosmki jelitowe, przez co spada aktywność enzymów rąbka szczoteczkowego, odpowiedzialnych za trawienie dwucukrów, np. laktozy czy sacharozy. 
3. Liczne bakterie zużywają witaminę B12, co prowadzi do jej niedoboru.
4. Antygeny bakteryjne przedostają się do krwiobiegu, gdzie dochodzi do tworzenia kompleksów immunologicznych odpowiedzialnych za indukowanie rozwoju objawów pozajelitowych. 

Zespół rozrostu bakteryjnego – czynniki ryzyka

Na rozwój dysbakteriozy górnego odcinka przewodu pokarmowego narażone są w szczególności osoby, u których występują następujące czynniki predysponujące:

• wady anatomiczne w budowie jelita – zarówno wrodzone, jak i nabyte;
• zaburzenia motoryki utrudniające sprawne przesuwanie treści do jelita grubego; występują na przykład w neuropatii autonomicznej w przebiegu cukrzycy czy układowych chorobach tkanki łącznej;
• zaburzenia odporności – zarówno wrodzone niedobory odporności, jak i nabyte choroby oraz immunosupresja polekowa;
• obniżenie kwasowości soku żołądkowego w wyniku choroby lub działania leków z grupy inhibitorów pompy protonowej lub blokerów receptora H2;
• przetoki jelitowe;
• stany po usunięciu zastawki krętniczo-kątniczej.

Zespół rozrostu bakteryjnego – objawy

Najczęstsze objawy występujące w przebiegu zespołu rozrostu bakteryjnego to:

• biegunka tłuszczowa przewlekła, 
• chudnięcie, 
• bóle brzucha,
• osłabienie i bladość spowodowane niedokrwistością,
• zaburzenia nerwów obwodowych wynikające z niedoboru witaminy B12,
• wzdęcia lub gazy,
• obrzęki, których powodem jest niedożywienie białkowe, 
• osteopenia, osteoporoza, tężyczka wynikające z niedoboru witaminy D,
• zmiany skórne i zaburzenia widzenia spowodowane niedoborem witaminy A,
• wtórne zmiany skórne i narządowe.

Zespół rozrostu bakteryjnego – diagnostyka

W diagnostyce zespołu rozrostu bakteryjnego wykorzystuje się wiele grup badań. 

1. W testach laboratoryjnych uwidacznia się niedokrwistość makrocytarna, niedobory białkowe oraz witaminowe. W miarę zajęcia narządów procesem chorobowym parametry świadczące o ich uszkodzeniu wzrastają.  
2. W badaniu mikroskopowym barwionej próbki kału można wykryć krople tłuszczu. 
3. W testach oddechowych kolonizacja bakteryjna jelita daje dodatni wynik w ponad 60% przypadków. Tylko dodatni wynik badania ma znaczenie diagnostyczne.
4. W badaniach obrazowych przydatne w uwidocznieniu zmian anatomicznych jelita jest RTG przewodu pokarmowego z doustnym kontrastem barytowym. 
5. Za najbardziej wiarygodne badanie uznaje się posiew treści z początkowego odcinka jelita czczego lub dwunastnicy. Pobiera się ją za pomocą specjalnie zabezpieczonego przed kontaminacją próbki zgłębnika lub w czasie gastroskopii. Jeżeli z materiału uzyska się wzrost kolonii bakterii beztlenowych w mianie powyżej 105 (u pacjentów bez wad anatomicznych), świadczy to o nadmiernym rozroście bakterii w jelicie cienkim.

Zespół rozrostu bakteryjnego – leczenie

W leczeniu kluczowe znaczenie ma, o ile to tylko możliwe, usunięcie czynnika ryzyka występującego u pacjenta. W celu eliminacji bakterii stosuje się doustną antybiotykoterapię:

• w pierwszej kolejności z zastosowaniem ryfaksyminy w 7-10 dniowym cyklu,
• w razie niepowodzenia wykorzystuje się inną substancję w cyklu 4-8 tygodniowym.

Pomocniczo, celem zmniejszenia intensywności biegunki, podaje się cholestyraminę.

Jeżeli stwierdzono u pacjenta niedobory witaminowe, należy wyrównać ich poziom z użyciem stosownej suplementacji. 

Istotną rolę odgrywa również leczenie żywieniowe. Aby ułatwić trawienie tłuszczów, zalecane jest przyjmowanie kwasów tłuszczowych o średniej długości łańcucha. Objawy zaburzeń trawienia dwucukrów można także zredukować poprzez odstawienie produktów zawierających laktozę oraz ograniczenie tych, które zawierają sacharozę.