Syndrom sztokholmski. Co to takiego?

Syndrom sztokholmski – co to za zjawisko? 

Początkowo termin ten określał stan psychiczny, który może nastąpić u ofiar porwania lub zakładników. Oznaczał odczuwanie sympatii i solidaryzowanie się ofiar z osobami, które je przetrzymują, a nawet pomaganie napastnikom w uniknięciu odpowiedzialności karnej i osiągnięciu pożądanych przez nich celów. Tego pojęcia po raz pierwsze użył psychiatra i kryminolog Nils Bejerot. Nazwał w ten sposób wydarzenia mające miejsce podczas napadu na Kreditbanken w Sztokholmie.

Z czasem definicja syndromu sztokholmskiego się zmieniła. Aktualnie oznacza toksyczną, silną relację emocjonalną, która tworzy się niekiedy między ofiarą przemocy a sprawcą. Odczuwa ona względem agresora sympatię, próbuje tłumaczyć jego zachowanie i staje często w jego obronie. 

Taki rodzaj więzi może powstać np. między: 

• dziećmi doświadczającymi przemocy i ich opiekunami; 
• osobami w związku, gdy jedna z osób stosuje przemoc fizyczną; 
• pracownikiem i pracodawcą, gdy ten stosuje mobbing w miejscu pracy; 
• przywódcami sekt i ich wyznawcami; 
• osobą, która doświadczyła napaści seksualnej i napastnikiem; 
• jeńcami wojennymi i wojskowymi, którzy ich przetrzymują; 
• sprawcami i ofiarami przemocy domowej. 

Przyczyny rozwoju syndromu sztokholmskiego 

Czynniki przyczyniające się do wytworzenia więzi emocjonalnej między ofiarą a oprawcą: 

• ofiara nie widzi żadnej możliwości zmiany swojej sytuacji i czuje, że jej los jest całkowicie zależny od woli oprawcy; 
• ofiara nie ma możliwości ucieczki; 
• ofiara doświadcza silnie traumatyzujących działań ze strony oprawcy (poniżanie, zastraszanie, krępowanie itp.);  
• ofiara stara się skupić swoją uwagę na pozytywnych działaniach oprawcy (nawet tych najdrobniejszych) i je wyolbrzymia; 
• izolacja – przymus przebywania ofiary ze sprawcą przez dłuższy czas, bez możliwości nawiązania kontaktu z innymi osobami lub rezygnacja z życia towarzyskiego po wpływem oprawcy. 

Etapy rozwoju syndromu sztokholmskiego 

Syndrom sztokholmski rozwija się w kilku etapach:

1. W pierwszym etapie ofiara jest w szoku i nie dochodzi do niej, w jak bardzo niebezpiecznej sytuacji się znajduje.
2. Następnie zaczyna do niej powoli docierać, w jak złym położeniu się znalazła.
3. W kolejnym etapie świadoma powagi sytuacji ofiara zaczyna odczuwać silny stres i strach.
4. Z czasem zaczyna ona akceptować to, co się wydarzyło i zbliża się emocjonalnie do oprawcy.

Ostatni etap rozwoju syndromu sztokholmskiego nie następuje we wszystkich przypadkach.

Syndrom sztokholmski – jak go rozpoznać?

Do rozpoznania syndromu sztokholmskiego dochodzi w momencie, gdy ofiara odczuwa względem oprawcy pozytywne uczucia, stara się go zrozumieć oraz nie podejmuje prób ucieczki, nie szuka pomocy itp. Nie postrzega sprawcy jako „tego złego”, stara się go bronić, nie obwinia go o swoją sytuację. Nie chce, by został on zatrzymany przez policję i ukarany. 

Osoba będąca w tego typu relacji jest negatywnie nastawiona do osób, które próbują udzielić jej pomocy (policja, rodzina, znajomi). Postrzega swojego oprawcę jako kogoś bliskiego, czasem uważa, że łączy ich szczególna więź. Niekiedy traktuje tę osobę jako swojego wybawcę.

Przeczytaj również:
Ocena stanu psychicznego. Na czym polega?